Heilagur Knútur – konungur og píslarvottur, verndardýrlingur Danmerkur 10. júlí

Hl. Knútur konungur og píslarvottur. Verndardýrlingur Danmerkur. Mynd: ChatGPT

Heilagur Knútur (†1086), einnig nefndur Knútur hinn helgi, var konungur Dana og fyrsti píslarvottur þjóðarinnar. Hann fæddist um miðja 11. öld, líklega árið 1042, sonur Sveins Úlfssonar Danakonungs. Danmörk á þessum tíma var öflug norræn ríkisheild með rótgróna konungsætt og víðtækt áhrifasvæði. Undanfarin árhundruð höfðu Danir komið sér upp konungsríki sem í krafti siglinga, herferða og verslunar var meðal áhrifamestu ríkja í Norður Evrópu og við Eystrasalt.

Á tímum Knúts náði danska konungsríkið yfir Jótland, Sjáland, Fjón, Skán og fleiri héruð sem síðar urðu hluti Svíþjóðar. Danir höfðu einnig haft áhrif á Bretlandseyjar, einkum í gegnum Knút mikla (d. 1035), og héldu uppi mikilli umferð um Eystrasalt. Þeir áttu í samskiptum – bæði viðskiptalegum og hernaðarlegum – við þjóðirnar sem þar bjuggu: Eista, Kúra, Samogíta og Litháa.

Minning heilags Ágústínusar Zhao Rong og félaga píslarvotta – 9. júlí

Hl. Ágústínus Zhao Rong og félagar. Mynd. ChatGPT

Kristin trú á sér langa, en ekki ávallt auðvelda, sögu í Kína. Frá fyrstu tengslum við Sýrland á 6. öld, til Jesúíta á 16. öld og áfram til nýlendutímans, hefur fagnaðarerindið hitt fyrir djúpa menningu og andlegan þroska – en líka tortryggni gagnvart því sem kemur að utan. Í dag minnist kirkjan 120 píslarvotta sem létu lífið í Kína á tímabilinu 1648 til 1930. Meðal þeirra eru 87 innfæddir kínverskir kristnir og 33 erlendir trúboðar, sem voru teknir í tölu heilagra af Jóhannesi Páli páfa II árið 2000 fyrir vitnisburð sinn um lifandi trú og djúpa sjálfsafneitun.

Seljumannamessa, minning hl. Sunnivu og félaga píslarvotta 8. júlí

Rústir Benediktínaklaustursins á eyjunni Selju. Mynd: ChatGPT

8. júlí er Seljumannamessa, minningardagur heilagrar Sunnívu og félaga hennar – írsks flóttafólks sem á 10. öld fann skjól á eyjunni Selju við vesturströnd Noregs. Hátíðin lifir í íslenskri og norskri trúarhefð. Saga hennar byggir á helgisögn sem varðveitt er í Flateyjarbók, þar sem sérstakur þáttur, Albani þáttr ok Sunnifu, segir frá þessum píslarvottum og undrum sem áttu sér stað eftir dauða þeirra.

Frásögnin af heilagri Sunnívu og félögum hennar
Sagan greinir frá hinni guðhræddu Sunnívu, írskri prinsessu, sem hafnaði því að giftast heiðnum konungi. Hún flúði ásamt bróður sínum Albanusi og fylgdarliði yfir hafið – í trú á að Guð leiddi þau. Þau lentu á eyjunni Selju, þar sem þau tóku sér bólfestu í hellum og lifðu einföldu lífi í bæn og auðmýkt. Fólkið í nágrenninu ásakaði þau síðar um sauðaþjófnað og kvaddi til heiðna jarlinn Hákon Sigurðsson. Við komu liðssafnaðar hans flúðu Seljumenn inn í hellana og báðu Guð að vernda sig frá ofbeldi. Þá hrundu klettarnir yfir op hellanna og byrgðu þá inni. Þau dóu í hellinum – ekki af hendi jarlsins, heldur með því að fela sig Guði – og urðu þar með píslarvottar.

Heilagur Villebaldus

Hl. Villebaldus. Mynd: ChatGPT

Í gömlum íslenskum almanökum mátti áður fyrr finna nafnið  Villebaldus standa 7. júlí. Nafnið á rætur að rekja til dýrlingahefðar kirkjunnar. Villebaldus er latnesk-íslenskt nafn á engilsaxneskum biskupi og trúboða sem var uppi á 8. öld og gegndi biskupsstarfi í Eichstätt í Bæjaralandi.

Hvers vegna var hann nefndur í íslenska almanakinu? Líklega ber það vitni eldri evrópskra áhrifa, sérstaklega frá eldri almanökum í Danmörku og Þýskalandi. Þessi almanök töldu upp kirkjuhátíðir og minningardaga dýrlinga úr gömlu kirkjunni, sem gjarnan héldu nafni sínu þrátt fyrir siðaskiptin – sérstaklega þeir sem tengdust kirkjusögunni á norðlægum slóðum. Villebaldus, sem þjónaði sem trúboði í Þýskalandi og var frændi heilags Bonifatiusar, naut líklega slíkrar viðurkenningar.

Hátíð hl. Tómasar postula - 3. júlí

„Drottinn minn og Guð minn!“ Mynd: ChatGPT

Hinn 3. júlí minnist kirkjan heilags Tómasar postula. Hann er stundum kallaður „efasemdar-Tómas“, en saga hans og arfleifð sýnir dýpri mynd. Samkvæmt gömlum kristnum heimildum fór Tómas austur á bóginn eftir upprisu Krists og endaði að líkindum líf sitt sem píslarvottur á Indlandi. Í Suður-Indlandi, einkum í ríkjunum Kerala og Tamil Nadu, eru kristin samfélög sem rekja trú sína aftur til Tómasar. Þessar „Tómasarkristnu“ kirkjur, eins og Syro-Malabar kirkjan, hafa varðveitt forna helgisiði og kristna arfleifð sem er í fullri einingu við Rómversk-kaþólsku kirkjuna.

Þó saga kirkjunnar á Indlandi sé flókin og greinar hennar margar, bera allar vott um djúp áhrif heilags Tómasar. Þar má sjá að efasemdir hans í upphafi urðu að djúpri trú, og trú hans varð að kraftmiklu boðunarstarfi.

Þingmaríumessa – forna hátíðin sem lifði í almanakinu

Þingmaríumessa. Mynd: ChatGPT

Þingmaríumessa eða Þingmáríumessa var lengi skráð 2. júlí í almanaki Háskóla Íslands. Þeir sem komnir eru yfir miðjan aldur muna líklega enn eftir nafni dagsins, þar sem það var tilgreint ásamt öðrum gömlum kirkjulegum hátíðum. Þótt messuhald á þessum degi hefði fallið niður fyrir löngu, lifði nafnið áfram sem minning um forna Maríuhátíð, sem hafði bæði trúarlega og menningarlega merkingu í íslenskri sögu.

Dagurinn var helgaður Vitjun Maríu meyjar, þegar hún heimsótti frænku sína Elísabetu og bar með sér Krist í móðurlífi sínu. Í guðspjalli Lúkasar, Lk. 1,39-56 segir að barn Elísabetu – sem síðar varð Jóhannes skírari – hafi tekið viðbragð í móðurkviði hennar. Hún fylltist Heilögum Anda og mælti fram blessunarorðin: 'Blessuð sért þú meðal kvenna og blessaður ávöxtur lífs þíns'  og María söng lofsögninn Magnificat, sem kirkjan hefur tekið upp sem kvöldbæn allt til þessa dags.