 |
| Heilagur Stefán frumvottur |
Heilagur Stefán frumvottur stendur á mörkum tveggja heima. Í gær heyrðum við englasöng yfir jötu barnsins í Betlehem; í dag heyrum við steinana dynja utan borgar Jerúsalem. Andstæðan er sláandi – og samt er samhengið sterkt. Sá sem fæddist í auðmýkt, kallar nú fylgjendur sína til vitnisburðar sem getur kostað lífið. Í þessari spennu birtist Stefán: ekki fyrst og fremst sem hetja í mannlegum skilningi, heldur sem maður sem leyfði kærleika Guðs að móta orð sín, sýn og síðustu bæn.
Í Gleðileiknum guðdómlega lýsir Dante Alighieri dauða hins unga píslarvotts með djúpri lotningu: augu hans opnast upp á við, að „hliði himins“, meðan hann biður fyrir þeim sem drepa hann. Þetta er ekki veikleiki heldur styrkur – kærleikur sem vinnur sigur í sjálfri mótstöðu dauðans.
Stutt kynning
Stefán frumvottur var einn þeirra sjö sem kirkjan valdi til djáknaþjónustu við matarborðin – þjónn, fullur trúar og heilags anda. Líklega af grískum uppruna, alinn upp í menningarheimi þar sem ritningar voru lesnar í víðu samhengi. Það er einmitt þessi víðsýni sem varð honum að falli í augum andstæðinga hans – og að krýningu í augum kirkjunnar.
Varnarræðan – saga sem nær hámarki í Kristi
Í Postulasögunni (köflum 6–7) flytur Stefán lengstu ræðu bókarinnar. Hún er ekki fyrst og fremst sjálfsvörn heldur yfirlit yfir sögu hjálpræðisins. Hann rifjar upp sögu Abrahams, Jósefs, Móse – og sýnir fram á að það er Guð sem kallar, leiðir, bjargar. En rauði þráðurinn er jafnframt mótstaða: spámennirnir ofsóttir, sendiboðunum er hafnað, hjörtun hörð.
Kjarni ræðunnar er ekki árás á lögmálið heldur gagnrýni á lokaða túlkun þess. Guð er ekki bundinn við musteri eða valdakerfi. „En eigi býr hinn hæsti í því sem með höndum er gert,“ segir Stefán (P. 7,48) – og beinir þannig sjónum að Kristi, hinum Réttláta, sem leiðir söguna til fullnustu. Þegar hann lýkur máli sínu með orðunum: „Ég sé himnana opna og Mannssoninn standa við hægri handar Guði,“ (P. 7,56) verður vitnisburðurinn óbærilegur fyrir þá sem vilja halda Guði innan sinna marka.
Orð Jesú sem rætast
Guðspjall dagsins (Mt 10,17–22) hljómar eins og lykill að örlögum Stefáns. Jesús varar lærisveinana við: þeir verði leiddir fyrir landshöfðingja og konunga – „til þess að bera vitni um mig“. Þjáningin er ekki markmiðið; vitnisburðurinn er það.
Í Stefáni rætast þessi orð. Andstæðingar hans „gátu ekki staðið gegn þeirri visku og anda sem hann talaði af“ , segir ritningin (P. 6,10). Andlit hans ljómaði „var sem engils ásjóna“ (P. 7,15). Þetta er verk andans: „Það eruð ekki þér sem talið, heldur andi Föður yðar.“
Kærleikurinn sem sigrar – Stefán og Sál
Úr tíðabænabókinni hljómar prédikun heilags Fúlgentíusar frá Ruspe eins og djúp túlkun á atburðinum. Kærleikurinn er „vopn Stefáns“ – kærleikur til Guðs sem lætur hann standa staðfastan, og kærleikur til náungans sem fær hann til að biðja fyrir þeim sem grýta hann. Í þeirri bæn felst óvæntur ávöxtur: meðal þeirra sem samþykktu aftökuna var Sál.
Postulasagan víkur að honum fáum orðum – en kirkjan las í þögnina á milli orðanna. Sá sem varð síðar Páll postuli er vitni að hinu fyrsta píslarvætti. Fúlgentíus dregur upp djörf tengsl: Stefán „ávann þeim báðum konungsríkið á himnum“. Þannig tengjast fyrstu blóðdroprnir í Jerúsalem boðunarferðum Páls til heiðingjanna. Kærleikur Stefáns og náð Guðs í Páli mætast – og kirkjan vex.
Jatan og steinarnir
Lectio Divina Karmelreglunnar dregur þetta saman með einföldum en kröftugum hætti: einfaldleiki jötunnar og harka píslarvættisins fara saman. Sá sem trúir loforðinu sem birtist í barninu, er kallaður til að bera vitni – stundum með lífinu sjálfu. Stefán deyr eins og Jesús lifði: með augum beint til himins og bæn á vörum fyrir óvinina.
Lærdómur
Vitnisburður kristins manns snýst ekki um að sigra rökræður, heldur um að vera mótaður af kærleika. Kærleikur sem talar skýrt, gagnrýnir ranglæti og biður samt fyrir þeim sem hafna honum. Í slíkum kærleika er óttinn sigraður, og leiðin til himins opnast.
Bæn
Drottinn, vertu mér klettur og vígi,
leið mig og vísa mér veginn,
svo ég megi, líkt og Stefán,
bera vitni í kærleika
og fela anda minn í þínar hendur.
Amen.