Hl. Teresa Benedikta af Krossinum Karmelnunna og verndardýrlingur Evrópu Minning

„Edith Stein var fædd í Breslau tólfta október árið 1891. Fjölsky[l]da hennar voru Gyðingar. Eftir að ástríðufullu námi hennar í heimspeki lauk, leitaði hún sannleikans og fann hann í sjálfsævisögu heilagrar Teresu frá Avila. Edith Stein snerist til kaþólskrar trúar og árið 1922 var hún skírð inn í kaþólsku Kirkjuna. Árið 1933 gekk hún í Karmelklaustrið í Köln þar sem hún tók sér nafnið Teresa Benedikta af Krossinum. Teresa Benedikta lét lífið í fangabúðunum í Auschwitz 9. ágúst árið 1942. Þetta gerðist á ofsóknartímum Nasista og Teresa dó sem píslarvottur fyrir kristna trú sína, ef[t]ir að hafa fórnað sér fyrir Ísraelsmenn. 

Útvarpsþáttur um helga dóma á föstudaginn langa

Á föstudaginn langa síðastliðinn, 18. apríl 2025 var útvarpað þætti á Rás 1 um helga dóma. Í kynningartexta þáttarins stendur: „Helgir dómar eru gripir gerðir úr líkamsleifum heilagra manna eða öðrum hlutum sem hafa með einum eða öðrum hætti komist í snertingu við dýrlinga. Þeir gegna mikilvægu hlutverki í helgihaldi og trúarsiðum kaþólikka....Í þessum þætti kynnir Anna Gyða Sigurgísladóttir sér safn helgra dóma á Íslandi.“

Viðmælendur Önnu Gyðu í þættinum eru Dagur Kári Gnarr, séra Jakob Rolland (fyrst 16.50 og svo aftur 35:15) og Margaret Cormack sem hefur rannsakað íslenska dýrlinga og heiðrun þeirra í mörg ár. (28:30) .

Tengill á þáttinn á vef RÚV er hér: https://www.ruv.is/utvarp/spila/helgir-domar/38025/bak9sh

Tveggja postula messa, hátíð hl. Filippusar og hl. Jakobs "hins minni" - 3. maí

 

Hl. Filippus og hl. Jakob – postular Krists og vitni að lífinu  

3. maí, er minningarhátíð tveggja postula Krists: heilags Filippusar og heilags Jakobs. Þeir voru hluti postulanna tólf sem Jesús útvaldi og gegndu lykilhlutverki í upphafi kirkjunnar. Báðir vitnuðu um upprisinn Drottin með lífi sínu og blóði. Þessi dagur er í íslenskri hefð nefndur Tveggjapostulamessa og á rætur í fornum sið vestrænnar kirkju, þar sem þeirra er minnst saman, því talið er að helgir dómar beggja hafi verið geymdir í sama grafhýsi í Róm.

Heilagur Aþanasíus frá Alexandríu, biskup og kirkjufræðari - minning 2. maí

 Aþanasíus frá Alexandríu – Rödd barnsins sem varð rödd kirkjunnar

Það var bjartur dagur við Miðjarðarhafið. Sólargeislarnir léku sér í öldunum og ströndin fyrir utan Alexandríu ómaði af hlátri barna að leik. Berfættir og áhyggjulausir léku nokkrir drengir sér að því að skíra. Meðal þeirra var Aþanasíus sem hélt á skel og mælti í einlægni orðin sem hann hafði heyrt í kirkjunni. Þeir skírðu hver annan í nafni Föðurins og Sonarins og hins Heilaga Anda.

Alexander biskup gekk þar hjá og sá í þessu ekki aðeins leik — hann sá köllun. Hann kallaði þá til sín og spurði út í hvað þeir væru að gera. Þegar hann sannfærðist um að skírnin hefði verið rétt framkvæmd, ákvað hann að bjóða þeim fræðslu. Þannig hófst vegferð Aþanasíusar: ekki með þrumum og eldingum, heldur við ströndina, í leik undir sólinni.

Heilagur Jósef - minning 1. maí

Heilagur Jósef hinn vinnandi.  Mynd úr safni Páfagarðs frá síðari hluta 14. aldar

Auk þess að vera brúðgumi hinnar blessuðu meyjar Maríu og fósturfaðir Jesú, var heilagur Jósef trésmiður. Með handverki sínu sá hann fyrir heilögu fjölskyldunni og tók þannig þátt í guðlegu hjálpræðisáformi.

Jósef, „hinn réttláti maður“
Í guðspjalli Matteusar er Jósef lýst sem „réttlátum manni“ (Matt 1,19), sem á biblíulegu máli merkir þann sem elskar og virðir lögmálið sem tjáningu Guðs vilja. Líkt og María var Jósef heimsóttur af engli, sem birtist honum í draumi (Matt 1,20). Og rétt eins og María sagði hann „já“ við köllun Guðs þegar honum var opinberað að barnið sem hún bar hefði verið getið af Heilögum Anda. Einkennandi eiginleiki heilags Jósefs er hógvær hlédrægni og styðjandi nærvera í bakgrunni. Ekkert orð hans er skráð í guðspjöllunum. Hann er ekki nefndur eftir atvikið þegar Jesús fannst í musterinu (Lúk 2,41–51). Líklega hafði hann þá þegar yfirgefið þessa tilveru þegar Jesús hóf opinbert starf sitt, til dæmis við brúðkaupið í Kana (Jóh 2,1–11), þó ekkert sé vitað með vissu um andlátið né hvar hann var grafinn.

Minning heilags Píusar V. páfa

Í morgunhúminu, áður en klukkur Páfagarðs vekja borgina eilífu, hefur páfinn þegar lokið við að biðja efri óttusöng — kannski einn síns liðs í herbergi sínu eða í lítilli kapellu ásamt örfáum þjónustumönnum kirkjunnar. Hann rís upp og gengur hægt og berfættur yfir steinlagða ganga. Ljósið fellur mjúkt á veggi þar sem andlit helgra manna og kvenna horfa hughreystandi til hans úr veggmálverkum og styttum — eins og þau biðji með honum. Morgunsólin stafar fyrstu geislum sínum yfir Péturstorgið, þar sem áður dundu kappreiðar og háreysti, en er nú friðsælt og opið til bænar og samveru við Guð. Páfinn andar djúpt, eins og í þakklátri íhugun. Í hjarta hans bergmálar enn sársaukafull áminningin sem hann veitti fyrirrennara sínum — að kirkjan er ekki ættargóss heldur líkami Krists, og að kardínáladómur er ekki afurð ættartengsla. Hann er ekki íburðarmikill valdsmaður, heldur munkur í hvítum kufli, einsetumaður með sál biskups, sem nú gengur með krossinn í fúsu hjarta. Þannig byrjar dagurinn hjá Píusi V. páfa — í þögn, í bæn, í von um að sannleikur Krists megi skína skærar en sól yfir þjóðir heimsins.

Hl. Katrín frá Síena, mey, kirkjufræðari og verndardýrlingur Evrópu

Caterina Benincasa, síðar heilög Katrín frá Síena, er hér sýnd í hefðbundnum búningi dóminíska reglusamfélagsins – þó hún væri ekki klaustursystir í eiginlegri merkingu, heldur leikmaður sem lifði einföldu og djúpu andlegu lífi í veraldlegum heimi. Mynd: ChatGPT

Ef við gætum brugðið okkur aftur í tímann og gengið um steinlagðar götur Síena á Ítalíu á fjórtándu öld, myndum við sjá iðandi mannlíf og finna angan baksturs og blóma á torgunum, jafnvel þótt borgarlífið hefði sinn jarðbundna veruleika. Í þessari miðaldaborg, þar sem þröng hús og háir turnar horfast í augu, lék lífið á öllum strengjum – þar var líflegur markaður, kirkjuklukkur glumdu, pílagrímar hvíldu lúin bein í skugga og börn léku sér í sólinni.

Mitt í þessum litríka veruleika gekk ung kona í einföldum klæðum, Caterina Benincasa síðar þekkt sem Katrín frá Síena með augnaráð fullt af eldmóði og hjarta sem logaði af kærleika, hún kraup á bæn í kyrrum kapellum, heimsótti sjúka á dimmum heimilum og talaði djarflega við höfðingja borgarinnar og hvatti þá til friðar og sátta.

Heilagur Benedikt Jósep Labre – betlarinn sem varð dýrlingur - minning 16. apríl

Sumir helgir menn og konur lifa lífi sem vekur undrun vegna hugrekkis, prédikunarkrafts eða afreka í þjónustu við kirkjuna. Aðrir vekja dýpri lotningu með því að lifa einföldu lífi í hlýðni við köllun Guðs. Í dag minnumst við heilags Benedikts Jóseps Labre, sem fæddist í Frakklandi árið 1748 og lést í Róm 16. apríl 1783 – þrjátíu og fimm ára að aldri, fátækur og óþekktur í augum heimsins, en vinur Krists.

Frá unglingsaldri bar Benedikt í sér sterka löngun til að helga líf sitt Guði. Hann reyndi að ganga í margar klausturreglur – meðal annars hjá Trappistum og Karthúsamunkum – en honum var ætíð hafnað. Á meðan flestir hefðu gefist upp og snúið aftur til venjulegs lífs, hélt Benedikt áfram að leita – ekki að viðurkenningu eða árangri, heldur að vegi Guðs.

Heilagur Abbondio, biskup í Como - minning 15. apríl

Borgin Como, þar sem heilagur Abbondio þjónaði sem biskup, stendur við samnefnt vatn, Lago di Como, sem margir telja eitt fegursta stöðuvatn Evrópu. Hér speglast snæviþaktir Alpafjallatindar í djúpbláu vatninu. Gömul hús og steinlagðar götur hlykkjast meðfram vatnsbakkanum og upp hlíðarnar þar sem ólífutrén standa hljóð í miðdegishitanum. Í fjarska gnæfa kirkjuturnar og klausturveggir, og einna mest áberandi er San Abbondio kirkjan, rómatísk og róandi í öllum sínum einfaldleika. Hún stendur örlítið utan borgarmúrsins, hljóð í grænu landslagi, sem væri hún í sífelldri íhugun.

Í þessum heillandi veruleika – milli vatnsins og fjallanna, friðsællar náttúru og umróts sögunnar – lifði og starfaði heilagur Abbondio. Kannski voru það þessi kyrru andartök, þegar degi hallar og sól gyllir vatnið, sem kenndu honum  hljóðlátan styrk trúarinnar – þann styrk sem við minnumst í dag.

Heilög Gemma Galgani – minning 11. apríl

Heilög Gemma Galgani (1878–1903) var ítölsk mey þekkt fyrir trú sína. Hún hugleiddi stöðugt líf og pínu Jesú Krists. Hún hefur verið kölluð „Dóttir Píslarinnar“ og er dýrmæt fyrirmynd þeirra sem þrá að lifa í trúfesti, bæn og kærleika í hversdagslegum aðstæðum. Líf hennar var mótað af sorg og veikindum, en líka af elsku, einlægni og dulrænni návist.

Heilagur Stanislaus, biskup í Kraká og píslarvottur - minning 11. apríl

„Sannleikurinn hræðist ekki valdið, og réttlætið fellur ekki frammi fyrir ofbeldi.“

Heilagur Stanislás, verndardýrlingur Póllands og helsta helgimenni Krakár, var ekki aðeins biskup heldur hirðir sem leiddi sitt fólk í átt til ljóssins í heimi þar sem skuggarnir sóttu að. Líf hans og dauði bera vott um þá djörfung sem Guð gefur þeim sem treysta Honum meira en mönnum.

Hl. Stanislás fæddist um árið 1030 í Szczepanów, skammt frá Kraká. Hann var alinn upp af kristnum foreldrum sem hlúðu að trú hans og námfýsi. Hann stundaði nám í Gniezno og síðar í París, og varð að lokum prestur í Kraká. Þar vakti hann fljótt athygli fyrir næma dómgreind, hlýju og djúpa trú. Árið 1072 var hann vígður biskup í Kraká – sá fyrsti af pólskum uppruna til að gegna því embætti.

Heilög Magdalena frá Canossa – minning 10. apríl

Heilög Magdalena frá Canossa (1774–1835) var ítölsk aðalskona sem gaf sig alla í þjónustu við Guð og náunga sinn. Hún er stofnandi samfélaganna Dætra og Sona kærleikans, sem enn í dag vinna meðal þeirra fátæku, sjúku og vanræktu í anda kristins kærleika.

Magdalena fæddist í Verona og ólst upp við ríkidæmi og menntun, en á unga aldri missti hún föður sinn og gekk í gegnum margar persónulegar raunir. Hún dvaldi um tíma í klaustri Karmelsystra og kynntist þar íhugunarbæn og djúpri þrá eftir Guði. En köllun hennar lá ekki innan klausturmúranna heldur í heiminum – meðal þeirra sem áttu ekkert skjól.

Hl. Jóhannes Baptist de la Salle - minning 7. apríl

Heilagur Jóhannes Baptist de la Salle (1651–1719) var franskur prestur sem helgaði líf sitt því að mennta börn fátækra og styðja kristna kennara. Hann fæddist í Reims inn í efnaða fjölskyldu og virtist ætla að lifa tiltölulega venjulegu lífi innan kirkjunnar. En Guð kallaði hann til annars verks – að gera eitthvað nýtt og djarft; stofna trúarlegt samfélag karla sem ekki voru prestar en helguðu líf sitt kristinni menntun.

De la Salle stofnaði Bræðralag kristinna skóla (Fratres Scholarum Christianarum), sem varð fyrsta reglubundna samfélagið í kirkjunni þar sem leikmenn kenndu. Hann var sannfærður um að öll börn, einnig börn fátækra ættu rétt á vandaðri menntun. Í stað þess að búa við þægindi prestssetursins, flutti hann inn á heimili kennaranna og deildi með þeim fátækt og starfi – oft á kostnað eigin heilsu og virðingar í samfélaginu.

Heilagur Ísidór biskup og kirkjufræðari - minning 4. apríl

Undir lok fornaldar og á dögum þjóðflutninganna kom fram maður á Spáni sem síðar var kallaður „síðasti lærði maður fornaldar og fyrsti kennari miðalda“. Sá maður var heilagur Ísidór frá Sevilla, sem var uppi á árunum 560–636. Hann ólst upp á tímum mikilla umbrota, þegar Vestgotar höfðu numið land á Spáni og aríusarvilla vék fyrir kaþólskri kenningu. Ísidór varð lykilmaður í þeirri umbreytingu og ruddi braut fyrir menntun og einingu kirkjunnar.

Ísidór var fæddur í Cartagena á suðaustur-Spáni en flutti ungur til Sevilla, þar sem hann hlaut vandaða menntun – líklega undir leiðsögn eldri bróður síns Leanders, sem var biskup. Þegar Leander féll frá tók Ísidór við biskupsembættinu og gegndi því í yfir 30 ár. Hann vann af elju að því að efla kirkjuna, bæði andlega og á sviði menntunar. Hann efldi kristna fræðslu, barðist gegn villutrú og lagði hönd á plóg við að skipuleggja kirkjuþing og samræma trú og menningu meðal Spánverja.

Hl. María frá Egyptalandi - minning 2. apríl

Heilög María frá Egyptalandi, einnig þekkt sem hl. María Egyptica, er ein af merkustu iðrandi syndurum kristinnar sögu. Hún fæddist í Alexandríu og yfirgaf heimili sitt tólf ára gömul og lifði lífi í lauslæti og vændi þar til hún var 29 ára og fór til Jerúsalem, en þar upplifði hún djúpa umbreytingu þegar innri rödd hindraði hana í að ganga inn í Basilíku hins heilaga kross. 

Hl. Frans frá Paola - minning 2. apríl

Heilagur Frans frá Paola – einsetumaður og stofnandi Minims-reglunnar fæddist í Paola, í héraðinu Cosenza á Ítalíu, þann 27. mars 1416. Sem barn fékk hann alvarlega sýkingu í annað augað, og foreldrar hans hétu á heilagan Frans frá Assisi að hann myndi klæðast fransiskanakufli í heilt ár ef hann næði bata. Eftir bata, þegar hann var 15 ára, gekk hann í klaustrið í San Marco Argentano (Cosenza) til að uppfylla heit foreldra sinna. Þar sýndi hann strax djúpa tilhneigingu til bænar og mikla guðrækni, ásamt nokkrum yfirnáttúrulegum gjöfum. Að dvölinni lokinni fór hann í pílagrímsferð með foreldrum sínum til að leita að viðeigandi trúarreglu. Þau heimsóttu Assisi, Montecassino, Róm, Loreto og Monte Luco. Í Róm varð hann sleginn af auðæfum páfagarðs og sagði: „Drottinn okkar var ekki svona.“ Þetta var fyrsta merki um umbótavilja hans.  

Frans páfi viðurkennir hetjulegar dyggðir þjóna Guðs

Frans páfi hefur heimilað útgáfu á tilskipunum sem tengjast nokkrum helgunarmálum, þar á meðal málefni blessaðs Péturs To Rot frá Papúa Nýju-Gíneu og blessaðs Ignatius Choukrallah Maloyan erkibiskups.  

Blessaður Pétur To Rot: Fyrsti dýrlingur Papúa Nýju-Gíneu 

Pétur To Rot fæddist 5. mars 1912 og var alinn upp í kristinni trú. Hann var trúkennari og starfaði ötullega við það í samfélagi sínu. Á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar, þegar japanska hernámsliðið bannaði kristna starfsemi og prestarnir voru fangelsaðir, hélt Pétur áfram að leiða bænir og veita sakramentin.  Hann var staðfastur í vörn sinni fyrir helgi hjónabandsins og lagðist gegn fjölkvæni. Hann mótmælti því jafnvel þegar eldri bróðir hans tók sér aðra konu. Bróðir hans kærði hann til yfirvalda, og hann var dæmdur í tveggja mánaða fangelsi, þar sem eitrað var fyrir honum og hann lést í júlí 1945.  

Heilög Balbina - minning 31. mars

Heilög Balbina var kristin mey í Róm á 2. öld og er heiðruð sem dýrlingur í Kaþólsku kirkjunni. Hún var dóttir heilags Quirinusar, rómversks embættismanns.  Samkvæmt sögn var hún með sjúkdóm sem orsakaði bólgu í hálsi. Alexander páfi I ráðlagði henni að snerta fjötra Péturs postula í trú og biðja Guð um lækningu. Hún gerði það og læknaðist. 

Undir stjórn keisarans Hadrianusar voru Balbina og faðir hennar handtekin, pyntuð og að lokum hálshöggvin, líklega um árið 130. Balbina var grafin við Via Appia, þar sem síðar var reist kirkja henni til heiðurs, San Balbina all'Aventino, sem er ein af elstu kirkjum Rómar. Stytta af heilagri Balbinu stendur við Péturstorg í Vatíkaninu, hluti af súlnagöngunum. Styttan var gerð sennilega af Giovanni Maria de Rossi á 17. öld. 

Gerð andlitsmyndar hl. Teresu frá Avíla

Hl. Teresa frá Avíla (1515–1582) var tekin í tölu heilagra af Gregoríusi XV páfa 12. mars 1622 og útnefnd kirkjufræðari af Páli VI páfa árið 1970, ein af fjórum konum sem hefur hlotnast sá heiður. Hún var þekkt fyrir andlegt innsæi, ritstörf og umbætur innan Karmelreglunnar. Hún stofnaði „hina skólausu“ grein Karmelreglunnar (OCD) ásamt hl. Jóhannesi af Krossi og var mikill áhrifavaldur í andlegu lífi kristinna manna.  

Þann 28. ágúst 2024 hófst í Alba de Tormes á Spáni enn einn kaflinn í langri sögu jarðneskra leifa hl. Teresu með opnun grafar hennar. Þetta er hluti af þeirri langvarandi hefð að rannsaka, varðveita og heiðra jarðneskar leifar hennar.  Þetta hefur verið gert nokkrum sinnum í gegnum aldirnar, meðal annars stuttu eftir andlát hennar þegar í ljós kom að jarðneskar leifar hennar voru óforgengilegar. Í þetta sinn var farið í viðamikið og vandað rannsóknarferli sem nær hápunkti með opinberri sýningu frá 11. til 25. maí 2025, áður en gröfinni verður lokað á ný. 

Heilagur Castor frá Tarsus - minning 28. mars

Heilagur Castor, píslarvottur frá Tarsus, er einn af þeim kristnu dýrlingum sem lögðu líf sitt í sölurnar fyrir trú sína á fyrstu öldum kirkjunnar. Líf hans og vitnisburður endurspegla þá staðfestu og trúfesti sem einkenndi hina fyrstu píslarvotta, sem létu frekar lífið en að afneita Kristi.

Lítið er vitað um æsku Castors, en hann var sagður vera upprunninn frá borginni Tarsus í Kilikíu, sem einnig var heimaborg Páls postula. Hann lifði á tímum ofsókna gegn kristnum, líklega á þriðju eða fjórðu öld, þegar rómversk yfirvöld kröfðust þess að borgarar færðu fórnir til rómverskra guða sem tákn um hollustu við ríkið. Castor var einn þeirra sem neituðu að beygja sig undir þessa kröfu, því hann vildi halda trú sinni á hinn krossfesta og upprisna Drottin.