Aþanasíus frá Alexandríu – Rödd barnsins sem varð rödd kirkjunnar
Það var bjartur dagur við Miðjarðarhafið. Sólargeislarnir léku sér í öldunum og ströndin fyrir utan Alexandríu ómaði af hlátri barna að leik. Berfættir og áhyggjulausir léku nokkrir drengir sér að því að skíra. Meðal þeirra var Aþanasíus sem hélt á skel og mælti í einlægni orðin sem hann hafði heyrt í kirkjunni. Þeir skírðu hver annan í nafni Föðurins og Sonarins og hins Heilaga Anda.
Alexander biskup gekk þar hjá og sá í þessu ekki aðeins leik — hann sá köllun. Hann kallaði þá til sín og spurði út í hvað þeir væru að gera. Þegar hann sannfærðist um að skírnin hefði verið rétt framkvæmd, ákvað hann að bjóða þeim fræðslu. Þannig hófst vegferð Aþanasíusar: ekki með þrumum og eldingum, heldur við ströndina, í leik undir sólinni.
Æviágrip
Aþanasíus fæddist um árið 295 í Alexandríu í Egyptalandi. Hann ólst upp í menningarlegu og trúarlegu umhverfi og naut góðrar menntunar. Að tilstuðlan Alexanders biskups varð hann prestur og síðar guðfræðingur og ritari biskupsins.
Hann fylgdi Alexander til fyrsta allsherjarþings kristinnar kirkju í Níkeu árið 325. Konstantínus keisari kallaði það saman í þeirri von að binda endi á deilur um guðfræðileg álitamál sem ógnað gátu samstöðu hins nýkristna ríkis. Þar var sérstaklega tekist á um kenningu Aríusar prests frá Alexandríu, sem hélt því fram að Sonurinn væri skapaður en ekki getinn af Heilögum Anda og því ekki fullkomlega guðlegur.
Þingið hafnaði kenningu Aríusar og staðfesti með afgerandi hætti að trúin á Jesú Krist væri á „Guð af Guði, ljós af ljósi, sannan Guð af sönnum Guði, getinn, ekki gjörðan, sameðlis Föðurnum“. Sú yfirlýsing varð grundvöllur Níkeujátningarinnar, sem hefur frá því verið notuð sem ein helsta trúarjátning kristinnar kirkju. Hún er enn í dag hluti af trúararfleifð Kaþólsku kirkjunnar og Þjóðkirkjunnar, sem báðar byggja á þeirri trú sem mótuð var í Níkeu.
Við hlið Níkeujátningarinnar er einnig önnur fornkirkjuleg játning kennd við heilagan Aþanasíus. Sú játning — sem líklega er ekki eftir hann sjálfan — kallast Aþanasíusarjátningin (Quicumque vult) og leggur áherslu á þríeininguna og guðdóm og manngervingu Krists með sérlega nákvæmum orðum. Hún er notuð bæði innan Kaþólsku kirkjunnar og Þjóðkirkjunnar, og ber vitni um þann trúarlega arf sem tengist nafni hans.
Þó Aþanasíus væri enn ungur prestur gegndi hann lykilhlutverki í röksemdafærslu gegn aríanismanum og varð fljótt helsti talsmaður réttrar trúar. Eftir andlát Alexanders var hann valinn biskup Alexandríu og tók við hinu mikla en erfiða hlutverki að verja hina nýmótuðu trúarkenningu. Þetta leiddi til þess að hann var rekinn í útlegð fimm sinnum á ævinni og var samtals sautján ár í fjarlægð frá sínum biskupsstóli.
Þrátt fyrir það lét hann ekki deigan síga heldur hélt áfram að kenna og skrifa með þeirri trúarlegu festu og djúpu hugsun sem hefur einkennt kirkjufræðara í gegnum aldirnar. Staða hans var svo sérstök að jafnvel keisarar og biskupar stóðu gegn honum á tímabilum, en hann sveigðist ekki frá sannleikanum sem hann hafði viðurkennt í hjarta sínu og rökstutt í ritum sínum. Af þeirri ástæðu var sagt um hann: Athanasius contra mundum — Aþanasíus gegn heiminum.
Meðal helstu rita hans eru Um holdtekju Orðsins (De Incarnatione Verbi Dei) og Ævi heilags Antoníusar, sem varð áhrifarík í mótun einsetuhefðar í kristninni. Aþanasíus lést árið 373, eftir langa og stormasama þjónustu — ekki sem sigurvegari í augum heimsins, heldur sem þjónn sannleikans.
Tilvitnun
„Hann varð maður, svo að við gætum orðið guðleg. Hann opinberaði sig í líkama svo að við gætum öðlast hugmynd um ósýnilega Föðurinn. Og hann þoldi ofbeldi manna svo að við gætum erft ódauðleika.“
– Úr De Incarnatione Verbi Dei
Lærdómur
Frá fyrstu bernsku hafði Aþanasíus einlægan skilning á hinum heilögu leyndardómum trúarinnar. Í baráttu sinni við að verja trúna stóð hann fast gegn valdi og þrýstingi heimsins. Í honum sjáum við að sá sem lifir í sannleika og trúfesti getur orðið ljós í myrkri, jafnvel þótt hann standi einn. Aþanasíus minnir okkur á að staðfesta í trúnni krefst oft hugrekkis — en líka barnslegrar einlægni, þeirrar sömu og við sjáum við ströndina í bernsku hans.
Bæn
Drottinn Guð, sem kallaðir þjón þinn Aþanasíus til að þjóna þér frá barnsaldri,
kenn oss að elska sannleikann af barnslegri einlægni og þroskaðri trúmennsku.
Gef oss hugrekki til að standa með þér, jafnvel þegar við stöndum ein.
Látum orð þín og náð móta líf okkar, eins og þau mótuðu hans,
svo að við megum lýsa þínum sannleika með kærleika og festu.
Fyrir Jesú Krist, Orðið sem varð hold,
Amen.