 |
| Heilagur Jóhannes skírari |
Í dag minnist kirkjan píslarvættis heilags Jóhannesar skírara. Á íslensku hefur þessi dagur verið nefndur Höfuðdagur. Guðspjallið segir frá því hvernig Jóhannes skírari var hálshöggvinn að skipan Heródesar Antípasar. Hann var fangelsaður vegna þess að hann hafði átalið siðferðisbrot konungs (Mk 6,18). Flavius Jósefus, sagnaritari þess tíma, segir að Heródes hafi óttast uppreisn í kjölfar áhrifa Jóhannesar á fólkið. Í veislu Heródesar, í samkvæmi sem einkenndist af drykkjusvalli, varð hégómlegt loforð til þess Jóhannes missti líf sitt (Mk 6,21-29).
Íhugun – Lectio Divina frá Karmelreglunni
Heródes var handbendi Rómaveldis, sem réði Palestínu frá árinu 63 f.Kr. Keisarinn í Róm var æðsti valdhafi og krafðist skilvirkrar stjórnsýslu sem tryggði tekjur til ríkisins og til hans sjálfs. Áhyggjur Heródesar snerust fyrst og fremst um eigin frama og öryggi. Hann vildi láta líta á sig sem „velgjörðarmann þjóðarinnar“, en í raun var hann harðstjóri (sjá Lk 22,25). Flavius Jósefus segir að raunveruleg ástæða fangelsunar Jóhannesar hafi verið ótti Heródesar við uppreisn. Áminning Jóhannesar um siðleysi Heródesar (Mk 6,18) var „kornið sem fyllti mælinn“, og þess vegna var honum varpað í fangelsi.
Afmæli Heródesar, veisla, dans og óhóf urðu að aðstæðum þar sem víg Jóhannesar var ákveðið. Þar voru „ráðamenn hirðarinnar“, embættismenn og aðalsmenn frá Galíleu samankomnir. Í slíku umhverfi voru bandalög gerð og ákvarðanir teknar. Jóhannes, spámaðurinn, var lifandi vitnisburður gegn þessu spillta kerfi og var því fjarlægður – undir yfirskini persónulegrar skuldbindingar. Þetta afhjúpar siðferðislegan veikleika Heródesar. Mikil völd höfðu safnast á hendur manni sem hafði enga sjálfsstjórn. Í hrifningu veislunnar, gleðinnar og vínsins gaf Heródes loforð undir eið við unglingsstúlku, dansmey. Hjátrúarfullur og hræddur við álitshnekki taldi hann sig verða að standa við loforðið. Fyrir Heródes var líf þegnanna einskis virði. Guðspjallamaðurinn Markús segir frá því hvernig aftakan fór fram og felur síðan söfnuðinum að draga ályktanirnar.
Á milli línanna gefur guðspjallið okkur mikilvægar upplýsingar um þann tíma sem Jesús lifði og hvernig völdum var beitt. Galílea, heimili Jesú, var undir stjórn Heródesar Antípas, sonar Heródesar mikla, frá árinu 4 f.Kr. til ársins 39 e.Kr. – alls í 43 ár! Alla ævi Jesú voru því engin stjórnarskipti í Galíleu. Heródes var í raun einvaldur sem þurfti ekki að svara neinum til saka. Hann gerði eins og honum sýndist: hroki, siðleysi, algert vald, án nokkurs eftirlits af hálfu fólksins.
Heródes byggði nýja höfuðborg, Tíberías. Gamla höfuðborgin Sefforis hafði verið eyðilögð af Rómverjum sem hefnd fyrir uppreisn. Þetta var þegar Jesús var um sjö ára. Tíberías var vígð 13 árum síðar, þegar Jesús var um 20 ára. Borgin fékk nafn sitt til heiðurs Tíberíusi, Rómarkeisara. Þar bjuggu konungurinn, hirðin, embættismenn og auðmenn Galíleu (Mk 6,21). Þar voru landeigendur, hermenn, lögregla og dómarar – oft harðneskjulegir og kærulausir (Lk 18,1-4). Þangað runnu skattar og vörur fólksins. Þar hélt Heródes dauðaorgíur sínar (Mk 6,21-29). Guðspjöllin greina hvergi frá því að Jesús hafi stigið fæti sínum inn í borgina.
Í 43 ára stjórnartíð Heródesar varð til sérstök valdastétt sem var trygg áformum konungs: fræðimenn, kaupmenn, landeigendur, markaðsskattsheimtumenn, tollheimtumenn, herlögregla, dómarar, embættismenn og staðarhöfðingjar. Flestir bjuggu í höfuðborginni og nutu forréttinda, svo sem undanþágu frá sköttum. Aðrir bjuggu í þorpunum en studdu samt stjórnina. Í hverju þorpi var hópur sem var hliðhollur valdakerfinu. Nokkrir fræðimenn og farísear voru bundnir þessu kerfi og stjórnmálum þess. Í guðspjöllunum koma farísear og heródesarsinnar oft saman (Mk 3,6; 8,15; 12,13), sem sýnir bandalag trúar- og veraldlegrar valdhafa. Líf fólks í þorpum Galíleu var því undir miklu eftirliti – bæði stjórnvalda og trúarstofnana. Það þurfti mikið hugrekki að hefja eitthvað nýtt, eins og Jóhannes og Jesús gerðu. Það jafngilti því að kalla yfir sig reiði forréttindastéttanna – bæði þeirra sem höfðu trúarlegt vald og þeirra sem höfðu veraldlegt vald.
Tilvitnun
Jóhannes skírari sagði um Jesú: „Hann á að vaxa, en ég að minnka.“ (Jh 3,30).
Lærdómur
Þessi dagur er ákall til vöku. Í dæmisögunni um tíu meyjarnar (Mt 25,1-13) sjáum við að ekki er nóg að hafa tendrað ljós á lampa trúarinnar, heldur þarf að halda honum logandi fram til komu brúðgumans. Jóhannes skírari var slíkur maður: hann stóð gegn spillingu, hann óttaðist ekki dauðann heldur lifði í sannleikanum.
Bæn
Heilagi Jóhannes skírari, þú varst rödd sem kallaði fólk til iðrunar og ljós sem skín í myrkri. Þú þorðir að segja sannleikann þótt það kostaði þig lífið. Kenn oss að vera vökul og trú, og að lampi trúarinnar megi lýsa stöðugt í hjörtum okkar.
Amen.