 |
| María getin án syndar bið þú fyrir oss er leitum athvarfs hjá þér |
Hinn flekklausi getnaður Maríu – þegar draumur Guðs lifnar á ný
Stórhátíð hins flekklausa getnaðar Maríu meyjar 8. desember stendur á ákveðnum tímamótum í kirkjuárinu. Við erum í miðri aðventu, þegar kirkjan horfir fram til fæðingar Krists og spyr hvernig Guð kemur inn í heiminn á ný. Í þessari helgu bið kemur hátíð sem snýst ekki fyrst og fremst um boðunina eða fæðingu Jesú, heldur um uppruna kirkjunnar sjálfrar, um uppruna hinnar blessuðu móður okkar. Hinn flekklausi getnaður Maríu er hátíð þess helga sannleika og sem kirkjan hefur lýst yfir, að María hafi frá fyrsta andartaki tilveru sinnar verið umvafin náð, varðveitt frá erfðasynd og mótuð af kærleika Guðs til þess að verða móðir frelsarans.
Hátíðin er ekki eingöngu guðfræðilegt atriði um Maríu; hún er andlegt útsýni yfir heild frelsunarsögunnar. Í henni sjáum við hvernig Guð undirbýr leiðina fyrir Krist, hvernig upphaf mannkynssögunnar speglast í endurreisn þess og hvernig upprunalegur vilji Guðs ljómar í manneskju sem byrjar líf sitt frjáls undan myrkri syndarinnar. Ritningarlestrarnir dagsins — 1M 3,9–15.20, Ef 1,3–6.11–12 og Lk 1,26–38 — mynda þessa heild eins og þrír geislar sömu sólar.
Hinn upprunalegi draumur Guðs (Ef 1,3–6.11–12)
Í öðrum lestri dagsins hefst Efesusbréfið á stórbrotnu lofsöngsorði sem afhjúpar innsta hjarta föðurins: „Lofaður sé Guð og faðir Drottins vors Jesú Krists, sem í Kristi hefir blessað oss með allri andlegri blessun himinsins. Áður en grunnur heimsins var lagður, útvaldi hann oss í Kristi, að hann hefði oss fyrir augum sér heilög og lýtalaus í kærleika.“
Hér er kjarninn í því sem kirkjan trúir og boðar á þessum degi. Áður en sköpunin varð, áður en mannkynið steig fram á svið sögunnar, hafði Guð ætlað manninum að lifa í kærleika, frjálsum frá synd, opnum fyrir ljósi hans. Þetta var frumáætlun Guðs: mannveran heil og ómenguð, bæði í hjarta og veru.
Þegar Páll lýsir þessu áformi, þá er þetta ekki aðeins fræðileg staðhæfing heldur lifandi sýn. Þessi sýn á sér fyrirmynd í Maríu, hinni heilögu og flekklausu af synd. Hún er mannvera sem endurspeglar frá upphafi þann sköpunarvilja sem syndin þokaði til hliðar. Í henni sér kirkjan hvernig Guð innleiddi frelsið innan frá, ekki með valdi heldur með náðinni sem mótar hjartað frá rótum.
Fall og brostinn sáttmáli (1M 3,9–15.20)
Til að skilja hátíðina þarf einnig að heyra hinn fyrsta ritningartexta dagsins. Þar spyr Guð manninn: „Hvar ertu?“ (1M 3,9). Manneskjan, sem áður gekk frjáls í návist Guðs, felur sig nú í skugga síns eigin ótta. Syndin hefur orðið að slæðu milli Guðs og manns.
Samt er það einmitt inn í þessa sársaukafullu frásögn sem fyrsta orð vonarinnar er talað. Guð segir höggorminum: „Ég set fjandskap milli þín og konunnar og milli þíns niðja og hennar niðja. Hann skal merja höfuð þitt og þú skalt höggva hann í hælinn.“ (1M 3,15). Þetta orð, sem kirkjan kallar protoevangelium, fyrsta fagnaðarerindið, bendir fram á við til konunnar sem muni verða upphaf nýrrar sköpunar.
María er sú kona. Hún er sú sem stendur jöfn Evu: þar sem Eva rétti hönd sína að tré lífsins af eigin vilja í óhlýðni, tekur María á móti lífinu með vilja Guðs í hlýðni. Þar sem Eva brást, stendur María í trúfastri hlýðni. Þar sem fyrstu hjónin sögðu nei, segir María sitt já.
Boðunin og ný sköpun (Lk 1,26–38)
Guðspjallið lýsir því með kyrrlátri reisn hvernig þessi saga nær hámarki. Í Lk 1,26–38 kemur engill Drottins til Maríu og segir: „Heil vert þú sem nýtur náðar Guðs! Drottinn er með þér.“ (v. 28). Í grísku stendur kecharitōmenē, orð í lýsingarhætti þátíðar sem bendir til þess að María sé nú þegar full náðar, búin til af Guði í stöðugu ástandi náðar.
Engillinn boðar henni síðan að hún muni verða móðir sonar Hins hæsta, sem mun ríkja að eilífu og „og á ríki hans mun enginn endir verða.“ (v. 33). María spyr hvernig það geti orðið, þar sem hún hafi ekki karlmanns kennt. Og svarið er þetta sama sem hefur hljómað frá upphafi sköpunar: „Heilagur andi mun koma yfir þig og kraftur Hins hæsta mun yfirskyggja þig. Þess vegna verður barnið heilagt, sonur Guðs.“ (v. 35).
María hikar, en ekki í vantrú, heldur í hógværð. Þegar hún finnur að hér kallar Guð sjálfur, opnar hún hjarta sitt með orðunum sem breyttu heiminum: „Sjá, ég er ambátt Drottins. Verði mér eftir orðum þínum.“ (v. 38). Á þeirri stundu er ný sköpun hafin. Frelsarinn kemur í heiminn, ekki með krafti og veldi, heldur í hreinleika meyjar sem hefur frá upphafi verið undir handarjaðri náðar.
Kennisetning kirkjunnar árið 1854: þegar kirkjan staðfestir það sem hún hafði alltaf trúað
Kennisetning kirkjunnar sem sett var fram árið 1854 um hinn flekklausa getnað heilagrar Maríu meyjar var ekki uppfinning 19. aldar. Hin flekklausa María er til staðar í textum kirkjufeðranna, í helgisiðunum, í litaníum (bænaáköllum), í listaverkum og í helgihefð margra alda. Þegar Píus IX setti fram kenninguna formlega í bréfinu Ineffabilis Deus, gerði hann það til að staðfesta sannleika sem var orðinn hluti af upplifaðri trú kirkjunnar. Þar segir hann:
„Við lýsum því yfir, skilgreinum og staðfestum að kenningin, - sem heldur því fram að hin blessaða María mey hafi frá fyrsta andartaki síns getnaðar af einstakri náð og með forréttindum frá almáttugum Guði, í ljósi verðleika Jesú Krists, frelsara mannkynsins, verið varðveitt frá allri erfðasynd, - sé opinberlega opinberaður sannleikur.“
Þetta er ekki einkennileg guðfræði heldur dýpsta jákvæða lýsing þess hvernig Guð undirbýr komu Sonar síns. Jesús kemur inn í heiminn í rými sem er fætt af náð og varðveitt í friði.
Þróun lífsins í Maríu og í okkur
Kirkjan minnir á að það sem Guð gerði í Maríu sé einnig fyrirheit til okkar. Páll segir að við höfum öll verið útvalin í Kristi (Ef 1,4), að við séum einnig ákveðin til að verða börn Guðs (Ef 1,5). Þetta er köllun okkar allra: að fegurð Guðs skíni í mannlegu lífi, eins og hún skein í lífi Maríu. Hin flekklausa María er ekki sett fram til að vera fjarlæg fyrirmynd heldur til að sýna hvað náð Guðs getur gert í manneskju sem leyfir sér að segja já við vilja Guðs.
Með þessu verða orð Maríu ekki aðeins boðskapur um fæðingu frelsarans. Þau verða einnig leiðarmerki fyrir okkur: að opna hjartað fyrir Guði, að lifa í hógværð og trausti, að vera í heiminum eins og ljós sem ber ekki sjálft sig, heldur uppruna sinn.
Bæn til Maríu, hinnar flekklausu
Guðsmóðir, hin allrahelgasta og flekklausa, við lítum til þín með trausti og hlýju. Þú ert öll fögur, María; í þér er enginn skuggi syndar. Vek í okkur þrá eftir heilagleika og láttu sannleikann skína í orðum okkar, kærleikann heyrast í verkum okkar og mildleikann búa í hjörtum okkar. Gerðu okkur fús til að hlusta á rödd Guðs, taka á móti þeim sem þjást og vernda líf hvers manns. Lát ljós vonarinnar lýsa á vegum okkar, og láttu fegurð Guðs sem ljómar í þér, einnig lýsa upp líf okkar. Amen.
--
Byggt á texta Páfagarðs um hátíðina og Lectio Divina Karmelreglunnar.