 |
| Heilög María mey og hið heilaga hús |
Minning heilagrar Maríu meyjar sem kennd er við húsið í Loreto er bundin hinni fornu arfleifð um Santa Casa – „húsið heilaga“ – sem samkvæmt aldagömlum vitnisburði er upprunalega húsið í Nasaret þar sem María ólst upp, meðtók boðskap engilsins og þar sem Jesús var alinn upp í fjölskyldu sinni. Saga Loreto-hússins er ólík öðrum helgisögum: hún er saga húss sem varð tákn um nærveru Guðs í mannlegu lífi.
Sögulegur bakgrunnur
Samkvæmt fornum heimildum var Santa Casa heimili Maríu, Jósefs og Jesú í Nasaret. Í þessu húsi hljómuðu orðin sem breyttu heiminum: „Heilagur andi mun koma yfir þig…“ (Lk 1,35). Þar tók Orð Guðs sér bólfestu í manneskju og gerði heimili einfalds fólks að helgum stað, þar sem eilífðin sneri sér að tímanum og Guð gekk í eigin persónu inn í mannlegt líf.
Flutningur hússins og Loreto-hefðin
Á síðari hluta 13. aldar, þegar krossfarar misstu yfirráð á svæðum í Landinu helga, birtist frásögn á Ítalíu um að húsið heilaga frá Nasaret hefði verið flutt yfir hafið „af englum“ og komið fyrir í bænum Loreto í héraðinu Marche á austurströnd Ítalíu, á hæð yfir Adríahafi skammt frá borginni Ancona, sjávarborg á austurströnd mið-Ítalíu. Kirkjan túlkaði þessa hefð ekki bókstaflega sem flutning á vængjum engla heldur sem trúarlega ígrundun á sögulegum aðstæðum þess tíma, þegar kristnir menn óttuðust að helgir staðir yrðu eyðilagðir eða féllu í órækt.
Heiðrun hússins í Landinu helga áður en Loreto-hefðin verður til
Vitað er að húsið í Nazaret var heiðrað sem helgidómur frá fyrstu öldum kristninnar. Pílagrímar eins og Egeria á 4. öld lýsa staðnum þar sem engillinn heilsaði Maríu, og fornleifar undir Basilíku Boðunarinnar í Nazaret sýna leifar íbúðarhúss frá 1. öld sem frumkirkjan varðveitti sem helgan stað. Veggjalist og ummerki frá 2.–4. öld bera vitni um að húsið var virt sem helgidómur og þess minnst af kristnum. Þessar heimildir staðfesta að áður en Loreto-sagan varð til í Evrópu var heimili Maríu í Nazaret þegar helgaður staður sem tengdist leyndardómi holdtekjunnar.
Var Santa Casa í raun flutt af krossförum?
Þó að miðaldasögurnar tali um að heilaga húsið hafi flogið yfir Miðjarðarhafið í örmum engla, hafa fræðimenn bent á að sú saga kunni að geyma kjarna sögulegs veruleika. Krossfarar björguðu fjölda helgra muna frá Landinu helga áður en þeir hörfuðu, og ekkert í verkfræði eða sögulegum heimildum útilokar að Santa Casa hafi verið tekið í sundur í Nazaret og endurbyggð á öruggum stað í Evrópu. Byggingarefnið í Loreto styður slíka tilgátu: kalksteinninn er af gerð sem finnst í Galíleu en ekki á Ítalíu, húsið stendur án undirstaða og steinarnir bera merkingar sem líklega voru notaðar til að raða þeim saman aftur, aðferð sem þekkt var. Tímaröðin fellur einnig að þessari tilgátu: fall Akka 1291 og fyrsta skrásetta heimildin um húsið í Evrópu 1294. Slík skýring dregur ekkert úr trúarlegri merkingu Loreto-hefðarinnar; þvert á móti getur hún styrkt hana. Ef krossfarar björguðu húsinu með trú og erfiði má sjá „engla“ hefðarinnar sem myndlíkingu fyrir guðlega forsjón sem leiðir menn til að varðveita það sem helgast er.
Arfur Loreto–hússins í lífi reglusystra og Móður Teresu
Saga Loreto-hússins lifir ekki aðeins í steinum og helgidómum, heldur í anda þeirra sem hafa leitað þangað í gegnum aldirnar. Ein þeirra var Teresa Ball, írsk systir í reglunni sem Mary Ward hafði stofnað. Á árunum 1821–1822 fór hún í pílagrímsferð til Loreto og varð djúpt snortin af hinni kyrrlátu nærveru Maríu í helgidómi hússins helga. Þar upplifði hún að heimili Maríu væri ekki aðeins sögulegur staður, heldur lifandi tákn um hvernig Guð kemur inn í mannlegt líf á einfaldan og hljóðan hátt. Þegar hún sneri aftur til Dublin ákvað hún að nefna nýtt klaustur og skóla sem hún stofnaði „Loreto House“, og þannig varð Loreto að heiti þeirrar greinar reglu Mary Ward sem síðar dreifðist víða um heim. Með þessu miðlaði Teresa Ball anda Loreto inn í hjarta reglu sinnar: anda Maríu, hlýðni hennar, fátæktar og þjónustu í hversdegi fólks. Þessi sami andi mótaði síðar Móður Teresu frá Kalkútta, sem gekk upphaflega inn í Loreto-regluna sem ung stúlka. Hún lærði þar bæn, aga hjartans og þjónustuna við börn og fátækt fólk — og þegar hún hlýddi kalli Guðs og stofnaði Kærleiksboðberana bar hún áfram Loreto-anda Maríu inn í nýtt og víðfeðmt verkefni kærleika.
Loreto – alþjóðlegur helgidómur
Frá upphafi 15. aldar varð Loreto einn helsti áfangastaður pílagríma í Evrópu. Þar stóðu orð engilsins úr Lk 1,38 ávallt: „Verði mér eftir orði þínu.“ Þessi staður varð þannig táknmynd fyrir íhugun og hlýðni Maríu og einkum þess undursamlega leyndardóms að Guð velur sér heimili meðal manna. Benedikt páfi XV bætti minningardegi heilagrar Maríu frá Loreto í hið almenna almanak kirkjunnar árið 1920. Hátíðin var lengi haldin í mörgum löndum og reglum kirkjunnar, en var felld úr hinu almenna almanaki eftir litúrgísku breytingarnar 1969. Frans páfi bætti hátíðinni svo aftur inn árið 2019, með áherslu á að Santa Casa væri tákn um leyndardóm holdtekjunnar og um heimili Maríu þar sem trúin umbreyttist úr orði Guðs í lifandi líf. Með þessu vildi páfinn undirstrika mikilvægi heimilis, fjölskyldu og daglegs lífs sem helgistaðar Guðs, í fullu samræmi við boðskap Loreto-hússins í gegnum aldirnar.
Santa Casa í dag – lifandi pílagrímastaður
Fram á okkar daga hefur Santa Casa verið umvafið stórbrotinni kirkju, Basilica della Santa Casa, sem var byggð utan um húsið til að vernda það og gera pílagrímum kleift að nálgast það með lotningu og virðingu. Basilíkan, sem er í dag á meðal mikilvægustu helgidóma Ítalíu, var reist í áföngum frá því seint á 15. öld og fram á þá 17., og sameinar gotneska, endurreisnar- og barokkstíla í samfelldri heild.
Inn í miðjum helgidómnum stendur Santa Casa sjálft, lítið og einfalt hús úr gráum kalksteini með einu herbergi, hlaðið af traustum höndum íbúa Galíleu fyrir tveimur þúsundum ára. Ytra byrði þess er nú umvafið marmaraskreytingum sem páfarnir létu gera á 16. öld, skreytt áletrunum, útlistunum og myndverkum sem segja sögu Maríu og frelsunarverksins. En innra byrði hússins hefur haldist óbreytt að mestu leyti: hrjúfir steinveggir sem bera ummerki aldanna og standa sem hljóðlát vitni um líf hinnar heilögu fjölskyldu í Nazaret.
Á hverju ári sækir mikill fjöldi pílagríma helgidóminn heim. Sumir koma til að biðja, aðrir til að þakka, enn aðrir í leit að svörum eða friði. Í Santa Casa finna þeir stað þar sem heimili mannsins og návist Guðs mætast; þar sem fátækt og einfaldleiki verða að helgidómi. Í kapellu basilíkunnar er stöðugt beðið, og ljósið sem brennur frammi fyrir heilaga húsinu minnir á að trúarhefð Maríu hefur lifað óslitið í tvö þúsund ár.
Helgidómurinn í Loreto er því ekki aðeins minnisvarði heldur lifandi bænasamfélag, varðveislustaður kristinnar arfleifðar og tákn um að Guð velur sér heimili þar sem hjörtu manna eru opin. Þetta er sami sannleikurinn sem Santa Casa hefur borið vitni um allt frá Nazaret til Loreto, frá miðöldum til nútímans: að Guð kemur í heim okkar, ekki í ríkidæmi og krafti, heldur í hljóðri nærveru og helguðum heimilum.
Tilvitnun
Frans páfi sagði við endurupptöku minningardagsins: „Santa Casa er tákn um að Guð hefur tekið sér bústað meðal okkar. Þar lærum við að trúin byrjar heima, þar sem Orð Guðs fær að gera sér rúm í hjörtum okkar.“
Lærdómur
Loreto minnir okkur á að Guð velur sér ekki hallir heldur heimili alþýðu, þar sem lífið er einfalt og trúin vex í kyrrlátri þjónustu. Þar tekur Guð sér bólfestu í veruleika okkar — í gleði, sorgum, blíðum kvöldstundum og erli dagsins. Við erum kölluð til að gera eins og María: að opna híbýli hjartans, að taka á móti Orðinu og að leyfa náð Guðs að verða hluti af lífi okkar eins og heimili sem fyllist ljósi. Loreto er þannig táknmynd kristinnar guðfræði um heimilið sem helgidóm, sú trú að Guð snertir mannlegt líf í daglegum veruleika og að trúin byrjar þar.
Bæn
Heilaga María mey frá Loreto, þú sem tókst á móti Orði Guðs í kyrrð og trúfesti, varðveittu heimili okkar og hjörtu okkar. Gerðu okkur fús til að segja með þér: „Verði mér eftir orði þínu.“ Hjálpaðu okkur að lifa í friði, í trú og í þeirri von að Guð geri sér bústað meðal okkar. Amen.