Það er erfitt að finna heilagan mann sem nýtur jafn djúprar virðingar í hjörtum kaþólskra manna um allan heim og heilagan Antoníus frá Padúa. Þótt hann hafi aðeins lifað til 36 ára aldurs, skildi hann eftir sig varanlega andlega arfleifð, ekki síst vegna orðræðu sinnar, ritstarfa og hinnar miklu náðar sem tengd er fyrirbænum hans.
Fræðimaður sem varð Fransiskani
Antoníus fæddist í Lissabon í Portúgal árið 1195 og hlaut nafnið Fernando Martins. Hann var að uppruna aðalsmaður, alinn upp á auðugu og guðræknu heimili. Hann gekk ungur í Ágústínusarklaustur og hóf þar nám í guðfræði. Árið 1220 heyrði hann af píslarvætti fimm fransiskana sem höfðu verið drepnir í Marokkó. Þessi atburður snerti hann djúpt, og hann ákvað að ganga í reglu heilags Frans og tók sér nafnið Antoníus. Hann hélt til Marokkó með von um að verða píslarvottur, en veiktist og varð að snúa aftur heim. Skip hans rak þó að landi á Sikiley og þaðan komst hann til Ítalíu, þar sem hann bjó lengi í klaustri í Montepaolo.
Opinberaður sem boðberi orðsins
Lengi vel vissu bræður hans ekki af visku hans og andlegum styrk, því hann leitaði ekki eigin frama. En þegar predikari mætti ekki til vígslu prests árið 1222, var Antoníus beðinn um að tala í hans stað. Þá opinberaðist í fyrsta sinn hve stórfengleg prédikunargáfa og guðfræðileg innsýn bjó í þessum hljóða munk. Eftir þetta var hann sendur til að prédika, fyrst á Ítalíu og síðar í Suður-Frakklandi. Hann barðist gegn villukenningum, en prédikaði alltaf með mildi og kærleika. Fólk flykktist að til að hlýða á hann, og margir játuðu syndir sínar og sneru aftur til trúarinnar.
Antoníus hafði einstakan hæfileika til að tala beint til hjarta fólks. Hann talaði ekki einungis um fræðilegar staðreyndir, heldur lifði orðin sem hann mælti. Hann hafði dvalið löngum stundum í bæn og íhugun, og þegar hann talaði var það ekki sem fræðimaður heldur sem maður sem hafði í raun mætt Kristi og þekkti hann persónulega. Fólk þráði andlega næringu og fann hana hjá honum.
Rödd réttlætisins
Á dögum Antoníusar ríkti víða samfélagslegt misrétti og stéttaskipting. Borgirnar stækkuðu hratt og ný kaupmannastétt var að myndast, en stór hluti almennings lifði við mikla fátækt og var háður valdi aðalsmanna, oft án réttarverndar. Þeir sem gátu ekki borgað skuldir lentu í fangelsi og bændur voru margir hverjir bundnir við land.
Í slíkum aðstæðum var rödd eins og Antoníusar lífsnauðsynleg. Hann prédikaði gegn ágirnd og spillingu, talaði fyrir miskunn í refsingum, gagnrýndi óréttlát fangelsi og lagði áherslu á virðingu fyrir hverri manneskju. Hann var ekki aðeins andlegur kennari, heldur talsmaður þeirra sem enginn hlustaði á – fátækra, fangelsaðra, kúgaðra. Antoníus lét einnig ekki hjá líða að átelja kirkjuleg yfirvöld þegar þau brugðust köllun sinni. Hann gagnrýndi opinskátt presta sem sóttust eftir auð og áhrifum en vanræktu boðun orðsins og þjónustu við söfnuð sinn. Hann sagði þá vera „dýrlinga í orði, en ekki í verki“, og hvatti til endurnýjunar í anda friðar og auðmýktar.
Kennari og kirkjufræðari
Heilagur Frans frá Assísi stofnandi Fransiskanareglunnar fól Antoníusi að kenna bræðrum reglu sinnar guðfræði, svo framarlega sem hann missti ekki andlega auðmýkt. Antoníus var fyrstur Fransiskana til að gegna þessu hlutverki og lagði þannig grunninn að fræðilegri menntun reglunnar. Hann skrifaði meðal annars tvö mikil prédikanasöfn sem vöktu athygli fyrir dýpt og táknræna túlkun á heilagri Ritningu. Píus páfi XII lýsti hann kirkjufræðara árið 1946.
Andvaka í kyrrð og sýn Jesúbarnsins
Undir lok ævi sinnar dvaldi Antoníus í kyrrð í garðhúsi við Camposampiero, sem aðalsmaður að nafni Tiso lét útbúa honum. Þar fékk hann frið til íhugunar og bænarlífs. Eitt kvöldið sá Tiso undarlegan ljóma frá klefa hans og leit inn. Þar blasti við honum Antoníus með barnið Jesú í örmum sér, umvafinn yfirnáttúrulegri birtu. Jesúsbarnið leit á hann með kærleika og blessaði hann.
Þessi sýn hefur síðan orðið meginstef í listsköpun um hl. Antoníus – hann er oft sýndur með barnið Jesú í fanginu, lilju í hendi (tákn hreinleika) og bók (tákn fyrir visku hans og guðfræði). Hún ber með sér dýpt móttækilegs hjarta sem var opið návist Guðs – og færði þannig öðrum náð.
Antoníus andaðist 13. júní 1231 í Arcella, rétt utan við Padúa. Fólk kallaði hann strax „dýrlinginn“, og aðeins ári síðar lýsti Gregoríus páfi IX hann heilagan.
Arfleifð umbótahreyfinga: Kirkjan sem móðir fátækra
Starf Antoníusar var ekki einangrað heldur sprottið úr þeirri djúpu endurnýjun sem hafði streymt um kirkjuna í kjölfar Cluny- og gregoríönsku umbótanna. Clunyklaustrið í Frakklandi hafði frá 10. öld boðað að kirkjan skyldi vera móðir fátækra en ekki þjónn konunga og jarðneskra hagsmuna. Sú hreyfing hafði síðan áhrif á Gregoríus páfa VII og fleiri sem á 11. og 12. öld reyndu að losa kirkjuna undan áhrifum veraldlegra valdhafa og hvetja til trúarlegs lífs og einfaldleika.
Á dögum Antoníusar voru þessar hugmyndir lifandi innan reglusamfélaga, einkum hjá Fransiskönum og líka meðal kanúka og predikarareglna. Það sem gerði Antoníus að slíkum áhrifamanni var að hann boðaði gamla en endurvakta sýn á kirkjuna sem skjól og rödd þeirra sem enginn annar hlustaði á. Hann var ekki aðeins lærður predikari, heldur líka arftaki langrar umbótahreyfingar sem hafði safnað krafti frá klausturfólki, píslarvottum, predikurum og sjálfum Kristi – sem sagði: „Hvað sem þér hafið gert einum þessara minnstu bræðra minna, það hafið þér gert mér.“ (Matt 25,40)
Þúsundir manna streymdu til að hlýða á hann ekki aðeins vegna orðanna heldur vegna vonarinnar sem hann boðaði: von um réttlæti, miskunn og samfélag við Guð.
„Sá sem er fylltur af Guði talar með Guði og talar um Guð.“
(Hl. Antoníus frá Padúa)
Lærdómur: Hinn andlegi auður þjónandi kirkju
Heilagur Antoníus frá Padúa minnir okkur á að predikun og fræðsla hafa ekki áhrif nema þær spretti úr hjarta sem hefur sjálft tekið við orði Guðs. Hann var kennari sem talaði ekki niður til fólks, heldur bauð því að ganga með sér inn í dýpri samfélag við Krist. Hann þekkti kraft orðanna en líka takmörk þeirra – því hann vitnaði með eigin lífi.
Í samfélagi þar sem margir upplifa einangrun, óréttlæti eða að vera ekki séðir né heyrðir, getur rödd heilags Antoníusar hjálpað okkur að endurnýja sýn okkar á hlutverk kirkjunnar: að vera móðir fátækra, rödd þeirra sem þagað er um, ljós þeirra sem lifa í skugga. Það er köllun okkar allra sem skírð erum – ekki aðeins prestanna.
Bæn til heilags Antoníusar frá Padúa
Heilagi Antoníus, vinur hins fátæka og trúi þjónn orðsins,
hjálpaðu mér að opna hjarta mitt fyrir nærveru Guðs.
Kenndu mér að hlusta, biðja og treysta –
ekki aðeins með orðum heldur með lífinu öllu.
Vertu mér og kirkju Krists áminning um að þjónusta sé æðra en völd,
og auðmýkt sterkari en máttur heimsins.
Fyrirbænir þínar hafi áhrif þar sem orð mín duga skammt.
Blessaðu mig, fjölskyldu mína og samfélag mitt
með trú, von og elsku sem breytir heiminum –
einu hjarta í einu.
Amen.