Heilagur Óskar Romero (1917–1980) var erkibiskup í San Salvador og er einn áhrifamesti dýrlingur samtímans. Hann var myrtur þann 24. mars 1980 fyrir trú sína og baráttu fyrir réttlæti, og var síðar viðurkenndur sem píslarvottur og tekinn í tölu heilagra af Frans páfa árið 2018. Líf hans og starf endurspegla hina kristnu köllun til að standa með hinum fátæku og kúguðu.
Óskar Romero ólst upp við kröpp kjör í El Salvador og ákvað ungur að helga líf sitt Guði. Hann var vígður til prests árið 1942 og síðar til biskups. Þegar hann varð erkibiskup í San Salvador árið 1977, vonuðust margir til að hann yrði rólegur leiðtogi, en hann umbreyttist í sterkan talsmann mannréttinda eftir að vinur hans, presturinn Rutilio Grande, var myrtur. Dauði vinarins vakti Romero til vitundar um óréttlætið í samfélaginu, og hann hóf að gagnrýna stjórnvöld harðlega fyrir mannréttindabrot gegn fátækum og saklausum.
Í El Salvador þess tíma voru virkir uppreisnarhópar, sem sóttu gjarnan innblástur í marxískar og sósíalískar hugmyndir. Eftir byltinguna á Kúbu 1959 höfðu Sovétríkin og Kúba stutt vinstrisinnaðar hreyfingar í Rómönsku Ameríku, þar á meðal í El Salvador. Upp úr 1970 hófu vinstrisinnaðir skæruliðahópar vopnaðar árásir á her- og stjórnarstofnanir, sem leiddi til þess að stjórnvöld brugðust við með harðri kúgun.
Á þessum tíma var herstjórn El Salvador við völd, studd af Bandaríkjastjórn í nafni kalda stríðsins. Stjórnvöld beittu ofsóknum og dauðasveitum til að þagga niður í andófinu. Romero notaði prédikanir sínar og útvarp kirkjunnar til að gagnrýna ofbeldi stjórnvalda og kalla eftir friði og réttlæti. Hann sagði: „Þegar kirkjan heyrir grát hinna kúguðu, getur hún ekki þagað eða verið hlutlaus. Hún verður að taka afstöðu með hinum fátæku og þeim sem líða.“ Þessi afstaða hans kom honum í ónáð hjá valdhöfum, en hann lét ekki hótanir stöðva sig. Hann hvatti hermenn til að hlýða Guði fremur en mönnum og að neita að fremja glæpi gegn eigin þjóð.
Stjórnvöld notuðu tilvist uppreisnarhópanna sem réttlætingu fyrir aðgerðum sínum og reyndu að tengja alla andófsmenn, þar á meðal kaþólska presta eins og Romero, við „kommúnistaógnina“. Þetta gerði stöðu Romero sérstaklega erfiða, því þrátt fyrir að hann sjálfur væri ekki marxisti og væri á móti ofbeldi, var hann ásakaður um að styðja uppreisnarhreyfingarnar einfaldlega fyrir að verja mannréttindi hinna fátæku. Hann hafnaði þessum ásökunum og sagði: "Ég hef oft verið sakaður um að vera pólitískur. En ef ég berst fyrir mannréttindum, er það pólitík? Ef ég bið um réttindi fyrir hina fátæku, er það kommúnismi? Nei, það er einfaldlega kristin skylda."
Tengsl Romero við frelsunarguðfræði hafa verið töluvert rædd. Frelsunarguðfræðin, sem naut vinsælda í Rómönsku Ameríku á þessum tíma, lagði áherslu á að kristindómurinn ætti að stuðla að félagslegu réttlæti, sérstaklega fyrir fátæka. Hún byggðist á túlkun á fagnaðarerindinu út frá aðstæðum hinna undirokuðu og var oft gagnrýnd af Vatíkaninu, sérstaklega af Jóhannesi Páli II páfa, fyrir að vera of pólitísk og tengd marxískri hugmyndafræði. Óskar Romero var ekki fylgismaður frelsunarguðfræðinnar í róttækustu mynd hennar, en hann hafði samúð með kjarnahugmynd hennar um að kirkjan ætti að standa með hinum fátæku. Hann tók skýrt fram að réttlæti og mannréttindi væru kristileg gildi, en hann var ekki hlynntur ofbeldisfullri byltingu, eins og sumir róttækari innan frelsunarguðfræðinnar. Hann reyndi að feta meðalveg milli þess að verja hina fátæku og halda sig innan hefðbundinnar kaþólskrar kenningar.
Áhrif prédikana Romero voru gríðarleg, bæði meðal almennings og innan valdakerfisins. Það er vissulega hægt að velta fyrir sér hvort boðskapur hans hafi átt þátt í að herða átökin í El Salvador, þar sem stjórnvöld litu á hann sem ógn og notuðu orð hans sem réttlætingu fyrir enn harðari aðgerðum. Hins vegar hvatti Romero aldrei til valdbeitingar heldur kallaði eftir friðsamlegri mótspyrnu og mannréttindum. Kúgunin var þegar til staðar og hefði líklega versnað hvort sem hann hefði talað eða ekki.
Þann 24. mars 1980 var Romero myrtur meðan hann var að fagna helgri messu. Eftir morðið á Romero harðnaði ástandið í El Salvador enn frekar og borgarastríð braust út sem stóð í tólf ár. Þúsundir manna týndu lífi í átökunum, en minning Romero lifði áfram sem tákn um baráttu fyrir mannréttindum. Herstjórnin, sem hafði stjórnað landinu með harðri hendi, hélt völdum fram á tíunda áratuginn, en árið 1992 lauk borgarastríðinu með friðarsamningi. Stjórnarandstaðan fékk sæti í ríkisstjórn, og smám saman tók lýðræði við af herstjórninni.
Í dag er Óskar Romero þjóðhetja í El Salvador, og nafni hans er haldið á lofti í kirkjum, skólum og félagsmiðstöðvum. Lærdómurinn sem draga má af lífi hans er að trúin kallar okkur til að standa með hinum valdalausu og að sanna kærleika Guðs með því að berjast fyrir réttlæti. Hann minnir okkur á að kristindómur er ekki aðeins einkamál heldur einnig samfélagslegt ákall til réttlætis og friðar. Hann sagði: „Ef þeir drepa mig mun ég rísa upp í fólki mínu.“ Og sannarlega lifir hann áfram í hjörtum þeirra sem berjast fyrir betri heimi.
_-_WGA00542.jpg)
