 |
| Heilagur Jósafat, biskup og píslarvottur |
Heilagur Jósafat (1580–1623), sem upprunalega hét Jóhannes Kuntsevych, fæddist í vesturhluta Úkraínu á tímum mikillar ósamstöðu innan kirkjunnar. Enn var djúp gjá milli austur- og vesturkirkjunnar frá því á tímum klofningsins mikla árið 1054. Þegar hann var barn hafði lítið af samræðutilraunum milli þessara kirkjudeilda borið árangur, og margir rétttrúnaðarmenn litu á kirkjuna í Róm með tortryggni og fjandskap.
Sögulegur bakgrunnur
Eftir klofninginn milli austur- og vesturkirkjunnar þróuðust tvær hefðir kristninnar á mismunandi menningarlegum grunni. Vesturkirkjan í Róm notaði latínu og lagði áherslu á einlífi presta, rökræna guðfræði og miðstýringu undir páfa. Austurkirkjan í Konstantínópel og löndunum í kring notaði hins vegar grísku eða slavnesku í helgihaldi, leyfði giftum mönnum að þjóna sem prestum og hélt í heiðri reglur heilags Basilíusar um munkalífi.
Á mörkum þessara heima var kirkjan sem síðar nefndist rútenska kirkjan (samheiti yfir kristna menn í Úkraínu og Hvíta-Rússlandi sem fylgdu helgisiðum austurkirkjunnar). Þeir héldu austrænum hefðum og slavneskri tungu, en bjuggu í ríki þar sem kaþólska kirkjan var ríkjandi. Þeir töldu sig til austurkirkjunnar að uppruna, en lifðu í samfélagi þar sem vesturæn áhrif voru sterk.
Árið 1596 samþykktu biskupar þeirra svonefnda Brest-Litovsk-samþykkt, þar sem rútenska kirkjan sameinaðist Róm en hélt sínum bysantísku helgisiðum, slavneskri tungu og hefðum. Þetta varð grunnur að grísk-kaþólsku kirkjunni, sem enn í dag er brú milli austurs og vesturs. Sameiningin var þó umdeild: rétttrúnaðarmenn töldu hana svik við hefðina, og sumir kaþólikkar vildu aðlaga hana hana of mikið latneskum hefðum.
Í dag lifir arfleifð hinnar rútensku kirkju áfram í nokkrum sjálfstæðum austrænum kirkjum sem allar eru í einingu við Rómarpáfa, en halda sínum bysantísku helgisiðum. Þær eru stundum kallaðar grísk-kaþólskar kirkjur og mynda stóran hluta þess sem nefnt er austur-kaþólska fjölskyldan.
Stærst þeirra er Úkraínska-grísk-kaþólska kirkjan, sem hefur aðsetur í Lvív og er með um nokkrar milljónir fylgjenda. Hún heldur áfram þeim helgisiðum sem heilagur Jósafat þjónaði – með kirkjusöng, táknmyndir og helgihaldi sem á rætur að rekja til Býsans (Aust-rómverska ríkisins), en með fullri einingu við Rómarpáfa. Hún er í dag sú kirkja sem líklega sýnir best að austurlensk hefð og eining við Róm geta farið saman.
Auk hennar eru minni systurkirkjur, svo sem Rútensk-kaþólska kirkjan í Mið-Evrópu og Bandaríkjunum, Melkítar í Sýrlandi og Líbanon, Kaldéar í Írak, Marónítar, Sýrlensk-kaþólsk kirkja og fleiri. Þær eru allar sjálfstæðar í sínum innanlandsmálum, en viðurkenna páfann sem tákn og þjón einingar.
Þetta margbrotnu tengsl hafa stundum valdið ruglingi, því í austri hefur „kaþólsk“ ekki alltaf þýtt það sama og í vestri. Austur-kaþólskar kirkjur líkjast rétttrúnaðarkirkjum í siðum og helgihaldi, en viðhalda tengslum við Róm. Þær minna þannig á að kaþólska kirkjan er ekki eingöngu vesturlensk stofnun heldur alheimskirkja með mörgum andlitum, tungum og siðum.
Í þessum menningarlega og trúarlega veruleika lifði og starfaði heilagur Jósafat. Hann trúði því að eining væri möguleg án þess að fórna eigin helgisiðum eða andlegum arfi. Hann varð þannig tákn um þá hugsjón að kirkjan væri ein fjölskylda með mörgum rótum.
Tilvitnun úr tíðabænabókinni
Úr heimsbréfi Píusar XI páfa Ecclesiam Dei (1923): „Bæði þessi auðkenni, heilagleiki og píslarvætti, féllu í hlut Jósafats, erkibiskups í Polotsk, sem fylgdi slavneskum siðum austurkirkjunnar. Fáir hafa fært þeim meiri heiður eða lagt meira af mörkum til andlegrar velferðar þeirra en hann, hirðir þeirra og postuli, sérstaklega þegar hann lagði líf sitt í sölurnar sem píslarvottur fyrir einingu kirkjunnar.“
Helgur hirðir
Orð fór fljótt af hinum unga munk Jósafat sem var bæði trúfastur og sjálfsafneitandi. Fólk heimsótti hann til andlegrar leiðsagnar, og kirkjan sá að í honum bjó mikill andi. Hann var vígður til prests árið 1609 og hóf að prédika og veita aflausn víða um land. Árið 1617 varð hann vígslubiskup og ári síðar erkibiskup í Polotsk.
Jósafat brann fyrir einingu kirkjunnar. Hann vildi ná til hjarta samborgara sinna í rétttrúnaðarkirkjunni, sem voru tortryggnir gagnvart „sameiningarmönnum“, en á sama tíma var hann ákveðinn í að varðveita bysantísku helgisiðina og hefðirnar. Fyrir honum var sameining ekki einsleitni heldur fjölradda samhljómur margra hefða og tungumála sem öll lofuðu hinn þríeina Guð.
Agaviðurlög og dauði
Jósafat þurfti sem biskup að bregðast við deilum innan prestastéttar sinnar. Sumir prestar höfðu hafnað samþykktinni við Róm og héldu áfram að kenna gegn henni. Hann svipti þá réttindum sínum til messuhalds og leitaðist við að skipa í stað þeirra menn sem studdu eininguna. Þessi ákvörðun var túlkuð sem yfirgangur, og andstæðingar hans sögðu hann ætla að afnema bysantíska helgisiði og koma á latneskum sið.
Árið 1620 skipaði rétttrúnaðarkirkjan eigin erkibiskup í Polotsk. Spennan jókst, og þegar Jósafat heimsótti Smolensk-hérað árið 1623 réðust óeirðamenn á aðsetur hans. Hann reyndi að stilla til friðar, en var dreginn nakinn út á götu, barinn, skotinn og hálshöggvinn. Dauði hans olli hryggð og iðrun, jafnvel meðal andstæðinga hans. Síðar sameinaðist keppinautur hans, rétttrúnaðarbiskupinn, vesturkirkjunni.
Jósafat var tekinn í tölu heilagra árið 1867, og varð fyrsti dýrlingur austurkirkjunnar sem formlega var tekinn í tölu heilagra í Róm.
Tilvitnun
„Ég er reiðubúinn að deyja fyrir einingu kirkjunnar undir heilögum Pétri og arftaka hans, páfanum.“
Lærdómur
Heilagur Jósafat minnir okkur á að eining kristinna manna er ekki fólgin í því að allir verði eins, heldur að margbreytileikinn geti orðið samhljómur í þjónustu kærleikans. Hann sýndi með lífi sínu að sönn eining er reist á trúfesti, hógværð og fórn, ekki á valdi eða þrýstingi.
Bæn
Drottinn Jesús Kristur, þú sem baðst að allir yrðu eitt,
gef þú okkur anda friðar og gagnkvæms skilnings.
Láttu líf og dauða heilags Jósafats verða okkur innblástur
til að leita sátta, virða fjölbreytileika og elska þig í hverjum bróður og systur.
Fyrir Krist, Drottin vorn. Amen.