 |
| Flekklaust hjarta hl. Maríu meyjar. Mynd: ChatGPT |
Í dag minnumst við hins Flekklausa hjarta heilagrar Maríu meyjar. Þessi hátíð, sem á rætur að rekja til trúarhefðar sem tók að skjóta rótum í Frakklandi á 17. öld, var formlega staðfest í almennu kirkjudagatali árið 1944 af Píusi XII páfa. Hann svaraði þannig bæði sárum þjáningum heimsstyrjaldarinnar og ákalli mannkynsins um að leita verndar undir hreinu og kærleiksríku hjarta Maríu. Í kjölfar síðara Vatikanþingsins var dagsetning hátíðarinnar færð til næsta dags eftir Hátíð Heilags Hjarta Jesú, svo tengsl hjarta Sonarins og hjarta móðurinnar yrðu skýrari.
Hátíðin tengist jafnframt Maríubirtingunum í Fatíma árið 1917, þar sem hin himneska móðir bað sérstaklega um helgun mannkynsins til hins Flekklausa hjarta síns. Orð hennar báru í senn móðurlega hlýju og alvarleika og voru svar við þeim siðferðilegu villum og mannlegu hörmungum sem steðjuðu að heiminum á 20. öld. Þegar Píus XII staðfesti hátíðina undir lok síðari heimsstyrjaldarinnar helgaði hann í senn daginn, Kirkjuna alla og framtíðina sjálfa undir vernd hins Flekklausa hjarta.
Vegur innri leitar
Guðspjall dagsins (Lúk 2,41–51) segir frá för Maríu og Jósefs til Jerúsalem, þar sem Jesús týnist og finnst svo í musterinu. Á yfirborðinu lýsir frásagan ferð og leit foreldranna að týndu barni sínu, en undir niðri býr dýpra, andlegt ferðalag leitar og fundar. Hreyfing orðanna – „þau fóru“, „leituðu“, „sneru aftur“, „fundu hann“, „fóru með honum“ – sýnir að leit Jesú fer ekki aðeins fram á götum Jerúsalem heldur í hjarta þeirra sem elska hann.
María og Jósef finna son sinn eftir þrjá daga. Þau undrast orð hans og skilja þau ekki til fulls, en frásagan minnir okkur á þá reynslu foreldra og trúaðra sem uppgötva að Guð er nær en þeir halda, þó handan skilnings þeirra. Þessi óvissa kallar á hina innri vegferð: að spyrja, hlusta og leita djúpt þar til hann birtist.
Hjarta sem varðveitir
Guðspjallamaðurinn lýkur atburðarásinni með orðunum: „En María geymdi allt þetta í hjarta sínu.“ Hjarta Maríu er íhugandi, fullt trausts og opnast leyndardómi Guðs. Hún varðveitir reynsluna, tilfinningarnar og orð sonar síns ekki til að ráða strax í þau, heldur til að leyfa þeim að móta trú sína. Hjarta hennar verður andlegt musteri, lifandi rými hvorju orði Guðs og hvert skref Jesú heldur áfram að óma og mynda bæn og kærleika sem nær djúpt inn í veröld okkar.
Týna og finna
Frásagan kennir að líf trúarinnar er hreyfing: stundum gleði fundarins, stundum myrkur leitarinnar og oft þögn hugleiðingarinnar. María gengur með okkur, ekki með kenningar einar, heldur með nærveru hjarta síns, sem varðveitir, elskar, þjáist og treystir. Hún skilur ekki allt strax, en hún lítur aldrei undan. Þannig speglast leyndardómur Guðs í Flekklausu hjarta hennar, ekki sem fjarlæg fullkomnun, heldur sem mannlegt hjarta sem opnast algjörlega fyrir kærleikanum.
Hljóðræn og andleg upplyfting: Ave Maria, Virgo serena
Tónverkið Ave Maria, Virgo serena er meðal þekktustu verka Josquins des Prez (um 1450/55–1521), sem löngum hefur verið litið á sem eitt af helstu tónskáldum endurreisnartímans. Verkið er mótetta fyrir kór án undirleiks (a capella) og var líklega samið um 1485, og er þar með meðal elstu tímasettu tónsmíða hans. Það naut strax gríðarlegrar hylli, birtist fremst í fyrsta prentaða safni mótetta og hafði djúp áhrif á tónlistarhefð 16. aldar.
Textinn hefst á kveðju engilsins Gabríels: Ave Maria, Gratia plena og leiðir hlustandann inn í rímuð erindi sem minnast fimm helstu hátíða Maríu meyjar áður en einlæg bæn til Guðsmóðurinnar lýkur verkinu. Sérstaða textans felst í því að hann virðist hafa verið saminn sérstaklega fyrir þessa mótettu. Ekkert annað tónskáld mun hafa samið tónlist við nákvæmlega þessa orðaröð, né hefur textinn í heild sinni fundist í neinni annarri bókmenntalegri heimild.
Tónlistarlega er verkið byltingarkennt vegna notkunar sinnar á fjölraddaðri eftirhermun (imitative polyphony). Josquin lætur hverja rödd taka stef frá þeirri næstu, fléttar þær saman í þéttan en kristalskýran vef svo söngraddirnar virðast eiga lifandi samtal. Laglínurnar sveiflast milli hárra og lágra radda sem svara hver annarri með léttleika. Hrynjandin skiptist í tvískiptan og þrískiptan takt sem heldur tónlistinni lífrænni og kyrrlátri, en samhljómarnir leysast oft á tærum, opnum hljómum sem skilja eftir sig fullkomnun og frið í sál hlustandans.
Í lok mótettunnar leggur tónskáldið fram persónulega bæn, sem dýpkar verkið enn frekar og sameinar list og guðrækni í eina heild. Áhrifa hennar gætir enn í dag: hún er reglulega flutt í kirkjum og á tónleikapöllum um allan heim, og fegurð hennar leiðir fólk inn í andlegar dýptir þar sem tónar og bæn verða eitt.
Flekklaust hjarta Maríu og hljómar Josquins mynda saman veg að innri friði og trúarstyrk: hjartað varðveitir og tónlistin leiðir. Með því að íhuga hjarta meymóðurinnar og hlusta á þennan söng getum við stigið inn í leyndardóma trúarinnar, leitað og fundið Jesú á ný – og í því fundið okkar sanna frið.