Jesús vissi að stund hans var komin, stundin að fara úr þessum heimi til Föðurins. Hann hafði elskað sína, sem hann átti í heiminum, og elskaði þá allt til enda (Jh 13,1). En áður en hann steig inn í eigin páska, áður en hann gekk inn í myrkrið, beygði hann sig niður og þvoði fætur vina sinna. Hann gerði sig að þjóni — og í þeirri auðmýkt opinberaði hann dýpstu mynd Guðs.
Frá og með þessum kafla í Jóhannesarguðspjalli er páskahátíðin ekki lengur kölluð „páskar Gyðinga“, heldur páskar Jesú. Hann er lamb Guðs sem ber synd heimsins (Jh 1,29), og með fótþvottinum opinberar hann hvernig frelsunin gerist: í þjónustu, í kærleika sem lýtur niður til hins lægra setta og þreytta.
Þessi athöfn, sem samkvæmt venjunni hefði átt að eiga sér stað áður en þeir settust til borðs, á sér stað við borðið. Venjulega voru það þrælar eða lægra settar konur sem inntu þessa þjónustu af hendi. Jesús leggur frá sér ytri klæði sín og gyrðir sig með lín handklæði — sem hann notar eins og svuntu — og byrjar að þvo fætur lærisveinanna (Jh 13,4–5). Með því sýnir hann að þjónusta og sjálfsafneitun eru innsta inntak hans. Þegar hann loks segir:
„Ef ég, Drottinn og meistari yðar, hef þvegið yður fætur, eigið og þér að þvo hver öðrum fætur.“ (Jh 13,14), þá kallar hann fram nýtt samfélagsmynstur: þar sem æðsta form leiðtoga er að þjóna, ekki drottna. Fótþvotturinn verður þannig minning þjónustunnar, rétt eins og brauðbrotningin verður minning fórnarinnar (Jh 13,1–2; samanber einnig Lk 22,19–20). Báðar þessar athafnir sýna Jesú sem þann sem gefur sig — í kærleika sem útilokar engan, ekki einu sinni Júdas (Jh 13,11; 13,21–27).
Pétur bregst hart við: „Aldrei skalt þú þvo fætur mína!“ (Jh 13,8a)
en Jesús svarar: „Ef ég þvæ þig ekki, átt þú engan hlut með mér.“ (Jh 13,8b)
Þegar Pétur heyrir þessi alvarlegu orð, bregst hann við: „Herra, ekki aðeins fætur mína, heldur einnig hendur mínar og höfuð!“ (Jh 13,9). Hann vill fá heildarþvott — næstum eins og hann sé að biðja um skírn. Það er auðveldara fyrir hann að ímynda sér Jesú sem þann sem hreinsar í helgiathöfn heldur en þann sem þjónar með svuntu og vatni. En Jesús leiðréttir hann og segir: „Sá sem er allur þveginn þarfnast ekki að þvo sér nema fætur sér, hann er allur hreinn.“ (Jh 13,10)
Jesús vill ekki stofna nýjan hreinsisið heldur sýna nýjan kærleika — þjónandi, niðurlútan og sjálfsgefandi. Að leyfa sér að þiggja slíkan kærleika er forsenda þess að eiga hlutdeild í Kristi.
Tregða Péturs til að sjá Jesú í þjónustuhlutverkinu endurspeglast einnig síðar þegar hann mótmælir krossinum (Jh 13,36–38; Mt 16,22) og þegar hann tekur til vopna við handtökuna (Jh 18,10). Pétur þarf tíma til að sjá að sannur Drottinn þjónar. Og það er ekki fyrr en við vatnið í Galíleu (Jh 21,15–19) sem hann fer að skilja að leiðtogi í Kristi fóðrar lömb og hirðir hjörð.
Jesús tekur klæðið ekki af sér að athöfn lokinni (Jh 13,12–13) — tákn þess að þjónustan heldur áfram í upprisunni, í kirkjunni, í lífi trúaðra.
Fótþvottur í hefð kirkjunnar
Þessi athöfn Jesú varð snemma að táknmynd kristinnar þjónustu. Í rómversk-kaþólsku kirkjunni hefur fótþvotturinn verið hluti af skírdagsmessu um aldir. Hann nefnist Mandatum, dregið af orðunum sem Jesús mælti síðar sama kvöld: „Nýtt boðorð gef ég yður, að þér elskið hver annan.“ (Jh 13,34)
Fótþvotturinn er ekki sakramenti eins og Altarissakramentið, en hann ber í sér sterka táknmynd og er túlkun á boðskap Skírdags. Áður fyrr voru það tólf karlkyns safnaðarmeðlimir sem prestur eða biskup þvoði fætur, sem tákn hinna tólf postula.
Árið 2016 gerði Frans páfi formlega breytingu á þessum sið með því að gefa út breytingu á rómversku messuskránni (Missale Romanum), þar sem hann heimilaði að einstaklingar af báðum kynjum og úr öllum stéttum væru valdir til fótþvottarins. Hann vildi með því undirstrika að Jesús þjónar öllum, án aðgreiningar. Sjálfur hefur páfi Frans þvegið fætur flóttamanna, fanga, múslima, kvenna og fatlaðra — og með því sýnt að þjónustan er ekki aðeins táknræn, heldur lífstíll til eftirbreytni.
Fótþvotturinn hefur einnig varðveist í sumum anglískum og lútherskum hefðum, og sérstaklega meðal anabaptista (mennóníta o.fl.), þar sem hann getur jafnvel haft sakramentískt gildi.
Spurningar til íhugunar
- Er ég tilbúinn að leyfa mér að taka þátt í þjónandi kærleika Jesú — ekki aðeins í bæn, heldur í verki?
- Get ég lagt af klæði eigin hagsmuna, stolts eða stjórnunarþarfar, og gyrt mig með þjónustusvuntu?
- Í fjölskyldunni, samfélaginu og kirkjunni — er ég fótþvottamaður eða borðherra?
Lokaorð í bæn
Jesús, komdu, fætur mínir eru óhreinir.
Verðu mér þjónn, helltu vatni í fötu og þvoðu mig.
Ég veit að þetta er djörf bæn, en ég óttast orð þín:
„Ef ég þvæ þig ekki, átt þú engan hlut með mér.“
Þvoðu mig þá, svo ég eigi hlut með þér.
(Orígenes, Homilía 5 um Jesaja)
---
Myndin sýnir Frans páfa þvo fætur flóttamanna í Skírdagsmessu: https://catholicweekly.com.au/wp-content/uploads/2018/10/20160324T1633-1-CNS-POPE-MASS-REFUGEES.jpg
Frétt: https://catholicweekly.com.au/pope-francis-washes-feet-of-muslim-refugees/
(© Catholic Weekly / CNS photo)