Í hinni miklu endurnýjun kirkjulífs sem varð í Evrópu á 12. öld átti heilagur Norbert mikilvægan þátt. Hann var af aðalsættum og sóttist í fyrstu eftir metorðum og hefðbundnum veraldlegum skemmtunum. En þegar hann komst lifandi frá falli af hestbaki vegna nálægrar eldingar umbreyttist líf hans algjörlega. Hann ákvað að helga sig þjónustu Krists, varð prestur og sneri sér að boðun og predikun í anda nýrrar umbótahreyfingar innan kirkjunnar.
Kirkja sem hafði glatað áhrifavaldi sínu
Á þessum tíma glímdi kirkjan við verulega innri veikleika. Þrátt fyrir að hún væri andlegt leiðarljós álfunnar, hafði hún í mörgum héruðum glatað siðferðislegu trausti meðal fólksins. Prestar lifðu iðulega í sambúð og héldu hjákonur – þrátt fyrir bann. Biskupar voru stundum skipaðir af veraldlegum höfðingjum gegn greiðslu, og prestar sinntu iðulega starfi sínu af áhugaleysi, lifðu lífi munaðar og umgengust sakramentin ekki af virðingu.
Þetta ástand kom til vegna þess að kirkjuleg embætti höfðu um langt skeið verið undir áhrifum veraldlegs valds. Þegar páfastóll og hinar guðræknu hreyfingar innan kirkjunnar fóru að kalla eftir innri hreinsun, hófst víðtæk umbótavakning – og hl. Norbert varð ein af áhrifamestu röddum hennar.
Umbótahreyfing kirkjunnar – víðfeðm vakning um alla Evrópu
Siðbót
sú sem hl. Norbert leiddi var hluti af miklu stærri vakningu innan
kirkjunnar. Frá lokum 11. aldar reis upp mikil hreyfing sem kallaði
eftir því að kirkjan yrði aftur heilög í orði og verki, og að
embættismenn hennar lifðu í samræmi við það hlutverk sem þeim var falið.
Páfarnir
í Róm, einkum Gregoríus VII, höfðu lagt grunninn að hinni svonefndu
gregoríönsku umbótahreyfingu, sem reyndi að losa kirkjuna undan áhrifum
veraldlegs valds, uppræta spillingu í skipan biskupa og krefjast
skírlífis og fátæktar meðal klerka.
Þessi hreyfing hafði áhrif
víða: í Clunyklaustrinu í Frakklandi, Cîteaux þar sem Cistercíanar risu
til vegs, í háskólum Englands og á Írlandi og í klaustrum og
biskupsdæmum á Norðurlöndum. Á Englandi varð Lincoln að einni öflugustu
miðstöð mennta og guðfræði á síns tíma, og það var einmitt þar sem hl.
Þorlákur nam áður en hann sneri aftur heim til Íslands.
Við getum því
séð umbótavakningu kirkjunnar sem alþjóðlega hreyfingu þar sem
fjölmargir menn – sumir helgir, aðrir áhrifamiklir – tóku þátt í því að
hreinsa, endurnýja og dýpka líf kirkjunnar í Evrópu.
Hl. Norbert – fyrir heilagleika þjónustunnar
Hl. Norbert varð áhrifamikill talsmaður gegn spillingu presta og hvatti til heilagra lífshátta og dýpri andlegrar köllunar. Hann prédikaði gegn hjákonuhaldi, glundroða í guðsþjónustulífi og kæruleysi gagnvart altarisgöngunni – sem hann taldi að væri vanmetin og illa varðveitt í mörgum sóknum.
Hann helgaði sig einföldu líferni, og stofnaði árið 1120 reglu kanúka [1] í Premontre í Frakklandi. Þeir sem fylgdu honum, Premonstratens-reglan, lifðu í sameiginlegu lífi samkvæmt reglu heilags Ágústínusar – þar sem sameinaðist klausturlíf, bæn og prestsþjónusta. Reglan breiddist fljótt út um Evrópu og varð tákn um nýtt andlegt upphaf.
Biskup í Magdeburg – þjónn en ekki höfðingi
Árið 1126 var Norbert kallaður til þjónustu sem erkibiskup í Magdeburg í Þýskalandi. Þar reyndi hann að endurheimta andlegt vald kirkjunnar, losa hana undan áhrifum veraldlegra höfðingja og styrkja guðrækni og líf í sakramentunum. Hann átti sér þó ekki fáa andstæðinga – en barðist með staðfestu og friðsamri alúð. Hann lést árið 1134 og var tekinn í tölu heilagra árið 1582 af Gregoríusi XIII páfa. Líkamleifar hans hvíla í Strahov-klaustrinu í Prag, þar sem regla hans lifir enn góðu lífi.
Hliðstæður við heilagan Þorlák á Íslandi
Það er fróðlegt að bera hl. Norbert saman við annan umbótamann á sama tíma – heilagan Þorlák biskup Þórhallsson í Skálholti. Báðir voru þeir uppi á 12. öld og börðust fyrir siðferðislegri endurnýjun innan kirkjunnar. Hl. Þorlákur reyndi að uppræta hjákonuhald og efla sjálfstæði kirkjunnar gagnvart veraldlegum höfðingjum, líkt og Hl. Norbert hafði gert í Þýskalandi.
Báðir þessir menn sýndu með lífi sínu og verkum að kirkjan ætti ekki að láta undan þrýstingi heimshyggju og eiginhagsmuna, heldur standa vörð um heilagleika þjónustunnar og trúfesti við Krist. Áhrif þeirra lifa enn – í reglunum sem hl. Norbert stofnaði og í helgi Þorláks á Íslandi.
Tilvitnun
„Enginn getur þjónað tveimur herrum. Þú verður annaðhvort að elska Krists kross eða heiminn – en ekki bæði.“ – heilagur Norbert
Bæn
Guð, þú gafst heilögum Norberti djörfung og heilleika til að endurnýja kirkjulíf með réttlæti og trúfesti. Vek í hjörtum okkar sama eldmóð til að lifa í sannleika og þjónustu við þig. Fyrir Krist, Drottin vorn. Amen.
--
[1] Orðið „kanúki“ (af lat. canonicus) merkir prestur eða klerkur sem lifir sameiginlegu klausturlífi samkvæmt reglu, oft reglu heilags Ágústínusar. Reglukanúkar eru þannig hálfgerð brú milli munkalífs og prestsþjónustu – þeir lifa í samfélagi og helga sig bæn og helgihaldi, en sinna einnig prestsverkum meðal fólksins. Dæmi um slíkar reglur eru Premonstratensianar og Ágústínusarkanúkar. Það ber að greina þá frá „heimilis-kanúkum“ sem tengjast dómkirkjum án þess að búa í klaustri.