 |
| Hl. Jóakim og hl. Anna foreldrar hl. Maríu meyjar. Mynd: ChatGPT |
Heilagur Jóakim og heilög Anna eru í trúarhefð kirkjunnar foreldrar Maríu meyjar, móður Jesú Krists. Þótt þau séu ekki nefnd í ritum Nýja testamentisins hefur kristin kirkja allt frá fyrstu öldum varðveitt minningu þeirra, og litið á þau sem fyrirmyndarhjón sem ólu dóttur sína upp í trú, hlýðni og hógværð. Samkvæmt elstu heimildum voru þau guðrækin og barnlaus lengi, þar til Guð heyrði bænir þeirra og veitti þeim Maríu, sem þau helguðu Guði frá vöggu.
Sagan sem varð grundvöllur þessarar hefðar kemur úr fornhelgu riti sem nefnist Protoevangelium Jacobi, eða Jakobsfræðin, rituðu um miðja aðra öld. Þótt það hafi ekki verið talið þess vert að rata í opinbera ritaröð Nýja testamentisins, naut það mikillar útbreiðslu í austrænum kirkjum og hafði djúp áhrif á list, helgihald og bænahefðir í kringum Maríu mey. Það er þar sem við fáum nöfnin Jóakim og Anna, og einnig hina áhrifaríku mynd af þeim faðmast við Gullna hlið Jerúsalem þegar þau fá boð um að bæn þeirra hafi verið heyrð og Anna verði þunguð. Úr þeim fundi kviknar sagan um Maríu mey, sem átti síðar eftir að segja sitt eigið já við vilja Guðs og fæða Jesú Krist, frelsara heimsins.
María er samkvæmt sömu frásögn alin upp í musterinu, umlukin náð. Þegar hún nær kynþroskaaldri er Jósef valinn henni til trúlofunar, og þegar hún verður þunguð af Heilögum Anda sver bæði hún og Jósef sakleysi sitt að helgum sið – og reynast bæði réttlát. Síðar fæðir hún Jesú í helli, og það er í þessu sama riti sem sú kenning mótast að María hafi ekki aðeins verið mey við getnað Jesú, heldur einnig í fæðingu Hans og eftir hana.
Saga minningardagsins
Opinberlega hefur heilags Jóakims og heilagrar Önnu verið minnst allt frá fyrstu öldum í austurkirkjunni, þar sem helgi Maríu meyjar og foreldra hennar naut sérstakrar virðingar. Þegar dýrkun þeirra breiddist til Vesturlanda á miðöldum var heilög Anna fyrst tekin upp í kirkjulegt helgihald ein og sér, og messudagur hennar haldinn hátíðlegur víða 26. júlí.
Árið 1584 samþykkti páfi Gregoríus XIII sérstakan messudag heilagrar Önnu fyrir alla kirkjuna. Dýrkun Jóakims var síðan efld af Benedikt páfa XIV á 18. öld og honum úthlutaður sér dagur, en árið 1969 var nýr messulestrarkafli tekinn upp og þau hjónin sameinuð á einum degi í almanaki rómversk-kaþólsku kirkjunnar – þann 26. júlí, sem varð þar með sameiginlegur minningardagur foreldra Maríu meyjar.
Samkvæmt nýjustu áherslum kirkjunnar er þeirra minnst þennan dag bæði sem foreldra og sem hjóna sem lifðu réttlátu lífi og tóku þátt í áætlun Guðs með trú, hlýðni og elsku. Þau eru þannig fyrirmynd allra kristinna foreldra og hjóna og sérstaklega tengd hugmyndinni um heimilið sem helgan stað þar sem trúin er nærð.
Minning heilags Jóakims og heilagrar Önnu er því ekki aðeins upprifjun einstakra dýrlinga samkvæmt hefð, heldur einnig viðurkenning á mikilvægi foreldra, hjónabands og kristins heimilis í áætlun Guðs. Þau standa sem vitni um að Guð velur ekki alltaf það sem heimurinn telur áhrifamikið, heldur það sem er falið, hlýðið og opið fyrir náðinni.
Bæn
Heilagi Jóakim og heilög Anna, þið sem nutuð þess heiðurs að ala upp Maríu mey, biðjið fyrir foreldrum í dag, svo þau megi ala börn sín upp í trú og kærleika. Verið okkur fyrirmyndir í hjónabandi og heimilislífi. Fylgið okkur til dóttursonar ykkar, Jesú Krists, sem lifir og ríkir með Föðurnum í einingu Heilags Anda um aldir alda. Amen.
--
Eftirmáli: Protoevangelium Jacobi – hin forna saga Maríu meyjar og foreldra hennar
Sagan hefst á því að Jóakim og Anna, guðrækin hjón af ætt Davíðs, lifa barnlaus. Jóakim fær ekki að færa fórn í musterinu vegna skorts á afkomendum og dregur sig í hlé. Anna biður í einsemd sinni og syrgir. Báðum birtist engill sem boðar þeim að þau muni eignast barn. Þau faðmast við Gullna hlið Jerúsalem, og Anna verður þunguð. Þegar barnið, María, fæðist, helga þau hana Guði.
Þegar María er þriggja ára er hún færð í musterið í Jerúsalem og elst þar upp við bænalíf. Þegar hún nálgast kynþroska óttast prestar musterisins að helgur staður verði saurgaður, og ákveða að velja henni verndara. Jósef, ekkill með börn, er valinn með guðdómlegu tákni: dúfa sest á staf hans. Hann tekur hana til sín í hreinu sambandi.
Meðan María vinnur að spuna helgiklæða birtist henni erkiengillinn Gabriel og boðar henni að hún muni verða þunguð af Heilögum Anda. Þegar meðgangan kemur í ljós eru bæði hún og Jósef kölluð fyrir. Þau sverja sakleysi sitt og reynast hvorugt hafa brotið gegn vilja Guðs. Með þessu staðfestir sagan bæði hreinleika Maríu og réttlæti Jósefs.
Síðar í sögunni halda þau til Betlehem vegna manntals. María fæðir Jesú í helli, og ljósmóðir sem kemur til staðarins vitnar um að meyfæðingin hafi átt sér stað. Önnur kona, Salóme, efast, snertir Maríu og verður samstundis fyrir refsingu – en læknast vegna bænar. Þessi hluti ritsins varð áhrifamikill í mótun kenningar um hinn eilífa meydóm Maríu.
Ritinu lýkur með því að Heródes fyrirskipar barnadráp í Betlehem og Jósef flýr með Maríu og Jesúbarn til Egyptalands. Þannig vefur frásögnin saman hefðir sem síðar birtast í guðspjöllum Matteusar og Lúkasar, en með meiri áherslu á foreldrana og undur kringum fæðingu Maríu.
Varðveisla og áhrif
Jakobsfræðin hafa varðveist í fjölmörgum handritum á grísku og öðrum tungumálum austurkirkjunnar, auk þýðinga á latínu, koptísku, ge’ez og armensku. Þrátt fyrir að vera vel þekkt á meginlandi Evrópu og notað til að rökstyðja kenningar um Maríu, hefur ritið aldrei verið þýtt á íslensku, og kemur ekki fyrir í neinum þekktum íslenskum miðaldahandritum eða þjóðlegum helgisögum. Íslenskt helgihald þekkti því vart til Jóakims og Önnu sem dýrlinga og saga Maríu meyjar eins og hún birtist í þessu riti var ókunn hérlendis um aldir.
Í dag býður frásögnin hins vegar dýrmæta innsýn í trú fyrstu kynslóða kristinna manna og í hvernig þau skynjuðu hlutverk Maríu meyjar – og með henni foreldra hennar – sem innri þátt í leyndardómi holdtekjunnar.