 |
| Hl. Þorlákur þvær fætur þurfamanns. Mynd: ChatGPT |
Hinn 20. júlí árið 1198 voru bein Þorláks biskups Þórhallssonar tekin úr jörðu og skrínlögð með viðhöfn í Skálholti. Þessi dagur, sem kallaður er Þorláksmessa á sumri, varð hluti af kirkjuárinu á Íslandi og endurspeglar hversu djúp spor heilagleiki hans markaði í vitund þjóðarinnar – löngu áður en Páfagarður staðfesti helgi hans formlega.
Skólanám stundaði hann fyrst hjá Eyjólfi Sæmundssyni í Odda. Hann gekk í munkareglu hl. Ágústínusar og tók sínar fyrstu vígslur ungur að árum. Síðar nam hann í París og einnig í Lincoln á Englandi og varði útivist hans í sex ár. Heimkominn dvaldi hann tvö ár með frændum sínum en varð þá príor í Kirkjubæ önnur sex ár og eftir það ábóti í Þykkvabæ í Álftaveri í sjö ár, er hann var valinn til biskups í Skálholti og gengdi því embætti a.m.k. í fimmtán ár.
Í Byskupa sögum er dregin upp áhrifamikil svipmynd af manni djúprar trúar og bænar. Hann vakti löngum um nætur, söng daglega messu og fastaði reglulega. Hann lét kalla saman fátæka menn fyrir stórhátíðir, þvoði þeim um fætur, áður en hann gaf hverjum þeirra góða ölmusu. Þetta var ekki sýndarmennska heldur tákn um það sem hann trúði – að Kristur birtist í hinum smæstu.
En þessi auðmjúki biskup var jafnframt maður kjarks og réttlætis. Hann lét sér ekki nægja að predika kærleika heldur stóð hann í harðri baráttu við höfðingja landsins, einkum um staðamál – deilur um hver hefði forráð kirknaeigna með höndum. Hann stóð einnig gegn hjákonuhaldi presta og vildi staðfesta líf kirkjunnar samkvæmt reglum hennar. Í þessu átti hann samleið með öðrum helgum mönnum þess tíma sem börðust fyrir sjálfstæði kirkjunnar gegn veraldarlegu valdi.
Einmitt á þessum tímapunkti verður sambandið við annan helgan Norðurlandamann sérstaklega eftirminnilegt: Knút hinn helga Danakonung. Sá hafði um einni öld áður barist fyrir því að prestar lifðu siðsamlega, að kirkjan hefði sínar tekjur óskertar og að veraldarvald skyldi ekki skipta sér af helgum málefnum. Þessi barátta kostaði Knút lífið – hann var veginn inni í kirkju. Þorlákur deildi ekki sömu örlögum, en gekk þó sömu braut: að setja réttlæti og helgun ofar valdajafnvægi og pólitískum þægindum.
Það segir mikið um Ísland að þjóðin sjálf lýsti Þorlák heilagan á Alþingi árið 1199, löngu áður en slík viðurkenning kom frá Róm. Arfleifð hans lifir ekki aðeins í sögum heldur einnig í tónlist og menningu. Þorlákstíðir, tíðasöngvar til heiðurs honum, varðveittust í handritum og voru nýlega endurútgefnir af Voces Thules – útgáfa sem hlaut íslensku tónlistarverðlaunin fyrir framúrskarandi menningarlegt framlag.
Á þessum degi minnumst við þess að helgi er ekki aðeins í orði eða embætti – heldur í lífi sem sameinar bæn og baráttu, auðmýkt og hugrekki. Heilagur Þorlákur helgi var slíkur maður.
Bæn:
Heilagi Þorlákur,
þú sem lifðir í trú, bænum og þjónustu,
og barðist samtímis fyrir réttlæti og sjálfstæði kirkjunnar,
kenndu okkur að lifa í auðmýkt og styrk,
að elska sannleikann meira en velþóknun manna,
og að sjá Krist í þeim sem minna mega sín.
Ver þjóð okkar til verndar,
og leið oss á vegi trúfesti og vonar.
Amen.