 |
| Heilagur Janúaríus |
Heilagur Janúaríus er verndardýrlingur Napólí og er minning hans tengd við eitt þekktasta trúarundur kaþólskrar kirkju: blóð hans sem varðveitt er í glerflöskum og verður fljótandi á hátíðardögum hans. Undrið er tákn um nærveru Guðs og trúarstyrk í hjarta fólksins.
Æviágrip
Janúaríus (á latínu Januarius, á ítölsku San Gennaro) var biskup í Benevento á Ítalíu á 3. öld. Hann var handtekinn á valdatíð Díókletíanusar keisara ásamt djáknum sínum og öðrum félögum. Þau voru dæmd til dauða fyrir trú sína og líflátin í Pozzuoli nálægt Napólí, líklega um árið 305. Fljótlega eftir dauða hans hófust pílagrímsferðir að gröf hans og hann varð einn vinsælasti dýrlingur Ítalíu.
Undur blóðsins í Napólí
Samkvæmt hefðinni var blóði Janúaríusar safnað í glerflöskur (ampúlur) eftir píslarvætti hans. Þær eru varðveittar í dómkirkjunni í Napólí og á sérstökum dögum – 19. september, 16. desember og fyrsta sunnudag í maí – er ampúlunum haldið á lofti í helgri athöfn. Þá gerist það fyrir augum allra að storknaður, dökkur massinn inni í glasinu verður að nýju fljótandi.
Þegar blóðið verður fljótandi er litið á það sem tákn um blessun og vernd Guðs yfir borginni. Þegar það hefur ekki gerst, eins og á fáeinum tímamótum í sögunni, hefur það vakið kvíða og ótta um að vá sé í vændum. Enn í dag er þessi athöfn sýnd í beinum útsendingum og hægt er að finna upptökur á netinu.
Rannsóknir og tilgátur
Fræðimenn hafa lengi velt fyrir sér hvað ampúlurnar innihaldi.
Sumir rannsakendur hafa greint litróf sem líkist því sem hemóglóbín sýnir, og telja að um raunverulegt blóð geti verið að ræða. Aðrir hafa bent á að hægt sé að búa til efni úr steinefnum og litarefnum sem hegðar sér eins og blóðið – svokallað þixótropískt gel sem virðist fast við kyrrstöðu en verður fljótandi þegar það er hreyft eða hitastig breytist. Þegar ampúlurnar eru teknar úr hvelfingu kirkjunnar, bornar fram og haldið á lofti, verður bæði hreyfing og hitabreyting. Vísindamenn telja að það geti útskýrt undrið. Trúaðir benda hins vegar á að enginn „hreyfi þetta viljandi“; undrið gerist fyrir augum allra, án blekkinga. Fyrir þá er það lifandi merki um návist Guðs og vernd heilags Janúaríusar.
Þegar blóðið verður ekki fljótandi
Eitt það athyglisverðasta við undur heilags Janúaríusar er að það gerist ekki alltaf. Í yfir sex alda sögu hefðarinnar eru skráð fleiri en átján skipti þar sem blóðið varð ekki fljótandi á hefðbundnum helgidögum. Slík atvik hafa ætíð haft djúp áhrif á íbúa Napólí, sem hafa litið á þau sem váboða.
Árið 1527 varð blóðið ekki fljótandi og sama ár skall á borginni hræðileg plága sem drap þúsundir manna. Í desember árið 1944 gerðist hið sama, og nokkrum mánuðum síðar gaus Vesúvíus. Þótt gosið hafi ekki lagt Napólí sjálfa í rúst olli það miklum skaða í nærliggjandi bæjum. Þann 23. nóvember 1980 varð blóðið ekki fljótandi og skömmu síðar reið yfir hinn gífurlegi Irpinia-jarðskjálfti í Kampaníu sem olli dauða um þriggja þúsunda manna og leiddi til mikillar eyðileggingar.
Í seinni tíð hefur þetta einnig gerst. Í desember 2016 varð blóðið ekki fljótandi, sem vakti titring og kvíða, þó engar miklar hamfarir fylgdu í kjölfarið. Margir túlkuðu það þó sem viðvörun um félagslega og siðferðislega kreppu í ítölsku samfélagi. Árið 2020 endurtók sagan sig þegar blóðið varð ekki fljótandi 16. desember, í miðjum heimsfaraldri COVID-19, sem margir sáu sem tákn um hina alvarlegu stöðu sem heimsbyggðin stóð frammi fyrir.
Í hugum Napólíbúa eru þessi atvik ekki tilviljanakennd. Þeir trúa því að þannig kalli Guð borgina til iðrunar og bænar. Kirkjan leggur þó áherslu á að undrið sé ekki vélrænn spádómur, heldur tákn – signum – sem hvetur menn til að leita dýpra sambands við Guð. Það að undrið gerist ekki alltaf, hefur styrkt þá hugmynd að það sé lifandi og ófyrirsjáanlegt merki, fremur en náttúrulegt fyrirbæri sem skýra megi með efnafræðilegum lögmálum einum saman.
Tilvitnun
„Þeir sigruðu vegna blóðs lambsins og vitnisburðar síns. Þeir elskuðu ekki líf sitt svo að þeir hræddust ekki dauðann.“ (Op. 12,11)
Lærdómur
Líf Janúaríusar minnir okkur á hugrekki kristinna manna sem létu ekki undan kúgun né ofbeldi. Undrið með blóð hans er lifandi tákn um trúfesti fólksins í Napólí, hvort sem menn líta á það sem óútskýranlegt fyrirbæri eða náttúrulegt efnaferli.
Bæn
Heilagi Janúaríus, biskup og píslarvottur,
þú sem staðfastur barst vitni um Krist Drottin,
styrktu okkur í trúnni þegar við mætum mótbyr.
Gerðu hjörtu okkar staðföst og logandi af kærleika
svo við séum vitni um vonina sem aldrei deyr.
Fyrir Jesú Krist, Drottin vorn. Amen.