 |
| Jesús Kristur konungur heldur alheiminum í hendi sér |
Á þessum síðasta sunnudegi kirkjuársins lítur kirkjan til Krists sem konungs alheimsins. Það kann að virðast undarlegt að hátíðin leiði okkur ekki inn í hásal eða ljóma heldur að krossinum á Golgata, þar sem myrkur, háð og veikleiki virðast ráða för. En einmitt þar, í djúpu myrkrinu, opinberast sú konunglega dýrð sem ekki byggist á valdi heimsins heldur á kærleika allt til enda. Jesús Kristur er konungur sem ríkir ekki með sverði heldur með sjálfsfórn, friði og miskunn.
Á fyrsta alþjóðlega kirkjuþinginu í Níkeu árið 325 var skilgreint að Kristur væri Guð af Guði, ljós af ljósi, sannur Guð af sönnum Guði. Þetta var svar við villukenningu sem afneitaði guðdómi hans. Sextán öldum síðar, árið 1925, minnti Píus páfi XI á í bréfinu Quas Primas að eina lækning heims sem þjáist af óréttlæti og sundrungu sé að viðurkenna Krist sem konung hjartna og samfélags. Trúarhátíðir, sagði páfinn, nái til hjarta fólks á þann hátt sem engin fræðileg yfirlýsing gerir, því þær snerti bæði huga og hjarta og endurtaki boðskap sinn ár eftir ár.
Hátíðin var fyrst haldin síðasta sunnudag í október, en með helgisiðauppfærslu árið 1969 var hún færð á lokasunnudag kirkjuársins, til að sýna að Kristur konungur er upphaf og endir lífsins og markmið allrar jarðvistar.
Myndin: Kristur heldur alheiminum í hendi sér
Í myndinni sem fylgir þessum pistli má sjá Krist í stíl miðaldalýsingar, með dýrðarljóma um höfuð sitt, blessa með hægri hendi og halda litríku hringlaga tákni í þeirri vinstri. Þetta tákn er ekki jarðarkúlan með krossi sem evrópskir konungar notuðu sem valdatákn, heldur mynd alheimsins eins og miðaldirnar skildu hann. Þar var heimurinn gjarnan teiknaður sem sammiðja hringir: himinhvolf, plánetur og jörðin sjálf í miðju. Þetta var kallað rota mundi, hjól heimsins.
Að Kristur haldi þessum hring í hendi sér er myndræn játning þess sem kirkjuþingið í Níkeu boðaði: hann er Logos, skaparinn, sá sem allt varð til fyrir og öllu heldur saman. Í miðaldahugsun táknaði hjólið ekki eingöngu efnisheiminn heldur einnig samspil hins sýnilega og ósýnilega, tíma og eilífðar, jarðar og himins. Myndin minnir okkur því á að Kristur er ekki bara konungur jarðar heldur konungur alls sem er til – himins, jarðar, alheims og hjarta mannsins.
Úr Opinberun hins heilaga Jóhannesar postula (1, 4–6. 10. 12–18; 2, 26. 28; 3, 5b. 12. 20–21)
„Náð sé með yður og friður frá honum, sem er og var og kemur, og frá öndunum sjö, sem eru frammi fyrir hásæti hans, og frá Jesú Kristi, sem er votturinn trúi, frumburður dauðra, höfðinginn yfir konungum jarðarinnar.
Hann elskar oss og leysti oss frá syndum vorum með blóði sínu. Og hann gjörði oss að konungsríki og prestum, Guði sínum og Föður til handa. Hans er dýrðin og mátturinn um aldir alda. Amen.
Ég var hrifinn í anda á Drottins degi og heyrði að baki mér raust mikla, sem lúður gylli. Ég sneri mér við til að sjá, hvers raust það væri, sem við mig talaði. Og er ég sneri mér við, sá ég sjö gullljósastikur, og milli ljósastikanna einhvern, líkan Mannssyni, klæddan síðkyrtli og gullbelti var spennt um bringu hans.
Höfuð hans og hár var hvítt, eins og hvít ull, eins og mjöll, og augu hans eins og eldslogi. Og fætur hans voru líkir málmi glóandi í deiglu og raust hans sem niður margra vatna. Hann hafði í hægri hendi sér sjö stjörnur og af munni hans gekk út tvíeggjað sverð biturt, og ásjóna hans var sem sólin skínandi í mætti sínum.
Þegar ég sá hann, féll ég fyrir fætur honum sem dauður væri. Og hann lagði hægri hönd sína yfir mig og sagði: „Vertu ekki hræddur, ég er hinn fyrsti og hinn síðasti og hinn lifandi. Ég dó, en sjá, lifandi er ég um aldir alda, og ég hef lykla dauðans og Heljar.“
„Þeim er sigrar og varðveitir allt til enda verk mín mun ég gefa vald yfir heiðingjunum. Það vald hef ég fengið frá Föður mínum. Og ég mun gefa honum morgunstjörnuna.
Eigi mun ég afmá nafn hans úr bók lífsins. Ég mun kannast við nafn hans fyrir Föður mínum og fyrir englum hans.
Þann er sigrar mun ég gjöra að stólpa í musteri Guðs míns, og hann skal aldrei þaðan út fara. Á hann mun ég rita nafn Guðs míns og nafn borgar Guðs míns, hinnar nýju Jerúsalem, er kemur af himni ofan frá Guði mínum, og nafnið mitt hið nýja.
Sjá, ég stend við dyrnar og kný á. Ef einhver heyrir raust mína og lýkur upp dyrunum, þá mun ég fara inn til hans og neyta kvöldverðar með honum og hann með mér.
Þann er sigrar mun ég láta sitja hjá mér í hásæti mínu, eins og ég sjálfur sigraði og settist hjá Föður mínum í hásæti hans.““
Tilvitnun úr Órigenesi – heil og djúp guðfræði um hið innra konungsríki Krists
Úr minnisbók Órigenes prests [sjá neðanmálsgrein] um bænina: (Cap. 25: PG 11, 495–499)
„Guðs ríki kemur, eftir orðum Drottins vors og Frelsara, ekki þannig að á því beri. Ekki munu menn segja: Sjá, þar er það eða hér er það því Guðs ríki er innra með yður, en orð Guðs er harla nærri, í munni vorum og hjarta.
Þannig er það ljóst að sá sem biður fyrir komu ríkis Guðs biður réttilega um að það verði hið innra með honum og að þar megi það vaxa, bera ávöxt og verða fullkomið. Því að Guð ríkir í öllum hans heilögu. Hver sá sem er heilagur hlýðir andlegu lögmáli Guðs sem býr í honum líkt og skipulögð borg.
Faðirinn er nærverandi í hinni fullkomnu sál og Kristur ríkir ásamt honum, eða eftir orðum hans: Til hans munum við koma og gjöra okkur bústað hjá honum. Þannig mun ríki Guðs hið innra með oss ná hæstu hæðum eftir því sem vér þroskumst, þegar orð Postulans eru uppfyllt og Kristur, eftir að hafa lagt undir sig alla óvini sína, selur ríkið Guði Föður í hendur til þess að Guð sé allt í öllu.
Þannig að ef vér viljum að Guð ríki í oss verðum vér af öllum mætti að forðast að syndin ríki í dauðlegum líkama vorum; vér ættum frekar að deyða hið jarðneska í fari voru og bera ávöxt í Andanum. Í oss ætti að vera nokkurs konar andleg paradís, þar sem Guð gæti gengið og verið eini alvaldur vor ásamt Kristi sínum.
Í oss mun Drottinn sitja við hægri hönd þess andlega valds sem vér viljum meðtaka, og hann mun sitja þar uns allir óvinir hans, sem eru hið innra með oss, verða að fótskör hans og hver tign, vald og dyggð í oss hafa verið rekin burt.
Allt getur þetta gjörst í hverjum vor og síðasta óvininum, dauðanum, verður hægt að eyða. Þá mun Kristur segja í oss: Dauði, hvar er sigur þinn? Dauði, hvar er broddur þinn?
Og það sem er forgengilegt í oss verður að íklæðast heilagleika og óforgengileika; og það sem er dauðlegt verður að klæða, nú þegar dauðinn hefur verið sigraður, ódauðleika Föðurins. Þá mun Guð ríkja í oss og vér munum njóta jafnvel nú blessunar endurfæðingar og upprisu.“
(Úr Tíðabænabók kaþólsku kirkjunnar.)
Guðspjallið: konungurinn í myrkri krossins
Guðspjall dagsins sem í ár, 2025 er lesár C (Lk 23,35–43) leiðir okkur inn í dramatískt atriði úr krossfestingunni. Fólkið sem hafði fylgt Jesú stendur og horfir. Foringjarnir spotta hann: Hann bjargaði öðrum, bjargi hann sjálfum sér ef hann er Kristur Guðs. Hermennirnir hæða hann og bjóða honum edik. Yfir honum hangir áletrun sem átti að vera háð, en verður að sannleika: „Þetta er konungur Gyðinga“ (Lúk 23,38). Latína: Hic est Rex Iudaeorum. Latneska skammstöfunin INRI kemur hins vegar úr Jóh 19,19: Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum.
Og allt virðist tapað. Allt sem fólk hafði séð og hlustað á virðist enda í myrkri og ósigri.
En mitt í þessu háði birtist sú konunglega dýrð sem enginn gat séð fyrir. Áður en Jesús talar sýnir hinn dæmdi þjófur – maður sem á ekkert nema eigin brotaferil – að hann skilur meira en allir hinir. Hann les í augum Jesú sakleysi, kærleika og von sem enginn annar greinir og biður: Jesús, minnstu mín þegar þú kemur í ríki þínu.
Þetta er trú í sinni tærustu mynd. Og Jesús svarar með orðum sem leiða manninn beint inn í eilífðina: Í dag skalt þú vera með mér í Paradís. Í dag, því frelsunin er ekki eitthvað sem kemur einhvern tíma síðar. Hún er í augnabliki náðarinnar, þar sem hjarta mannsins snýr sér til Guðs.
 |
| Dómkirkja Krists konungs í Landakoti – höfuðkirkja kaþólsku kirkjunnar á Íslandi. Svipmikið gotneskt en jafnframt líka íslenskt stuðlabergsform hennar minnir á rætur kristinnar listar og andlega reisn þeirrar þjónustu sem hér fer fram |
Hátíð Dómkirkjunnar í Landakoti
Þessi dagur er einnig sérstakur fyrir kaþólsku kirkjuna á Íslandi, því höfuðkirkja Reykjavíkurbiskupsdæmis ber nafn Krists konungs. Dómkirkja Krists konungs í Landakoti er reist honum til heiðurs, Konungi alheimsins, og er undir verndarvæng Maríu meyjar, Guðsmóður, heilags Jósefs og tveggja íslenskra heilagra manna, Þorláks helga Þórhallssonar Skálholtsbiskups og Jóns helga Ögmundarsonar Hólabiskups. Hinar þrjár klukkur kirkjunnar eru tileinkaðar Kristi konungi, Maríu mey og heilögum Jósef og minna á að líf kirkjunnar á Íslandi er umlukið nærveru Krists og fyrirbæn þeirra sem Guð hefur helgað.
 | |
| Háaltari Krists konungs í dómkirkjunni í Landakoti: altarið, krossinn og litúrgíski glæsileikinn sem leiðir hugann að upprisu, fórn og eilífu lífi. Á þessum stað staðfestir kirkjan trú sína á Krist sem konung alheimsins |
Tileinkun Landakotskirkjunnar Kristi konungi
Í júlí 1929, þegar hin þá nýbyggða gotneska kirkja á Landakotshæð var vígð, var ákveðið að helga hana Kristi konungi, þeim sem kristin hefð kennir að muni í fyllingu tímans leiða alla sköpun til síns rétta marks. Ákvörðunin bar með sér trúarlega yfirlýsingu um að Kristur ríki ekki með valdi heimsins heldur með sannleika, friði og kærleika – og að kirkjan hér á landi sæki styrk sinn í þann konungdóm.
Það var bæði tímabært og táknrænt, því aðeins fjögur ár voru liðin síðan Píus páfi XI stofnaði sjálfa hátíðina árið 1925 eins og áður segir. Að vígja nýja dómkirkju Íslendinga Kristi konungi svo skömmu síðar var skýr yfirlýsing um að hin unga kaþólska kirkja á Íslandi vildi spegla sig í þessum nýja helgidegi sem þá var enn að festa rætur í hinu alþjóðlega kirkjuári.
Af þessum sökum hefur hátíð Krists konungs tvöfalt gildi á Íslandi. Hún er annars vegar lokapunktur kirkjuársins þar sem allir kristnir menn líta til þess að Kristur er konungur alheimsins og endamark okkar jarðnesku pílagrímsferðar. En hún er jafnframt nafndagur og verndardagur höfuðkirkju kaþólsku kirkjunnar á Íslandi, Dómkirkju Krists konungs í Landakoti. Þannig verður þessi hátíð um leið hátíð íslenskrar kaþólskrar kirkju, heilög endurnýjun köllunar hennar og sameiginleg játning trúarinnar.
Lærdómur
Stórhátíð Krists konungs minnir okkur á að vald Guðs birtist ekki í þvingun heldur í kærleika, ekki í hótunum heldur í sjálfsfórn. Kristur ríkir með því að gefa líf sitt og opna dyr Paradísar fyrir þeim sem leita miskunnar. Við erum kölluð til að svara eins og góði þjófurinn: með auðmýkt, sannleiksleit og þrá eftir lífi sem varir. Krossinn er hásæti konungsins, og í ljósi hans endurnýjum við trú okkar, von og elsku.
---
Neðanmálsgrein: Órigenes prestur († 254) Órigenes (ca. 185–254) var einn áhrifamesti guðfræðingur fornaldarkirkjunnar og einn af fyrstu miklu fræðimönnum kristninnar. Hann starfaði í Alexandríu og síðar í Caesareu og lagði grunn að kristinni biblíufræði, túlkunarfræði og andlegri leiðsögn. Órigenes las ritninguna á þrennan hátt – bókstaflega, siðferðilega og andlega – og leitaði ætíð að hinni dýpri merkingu textans.
Hann lifði einföldu og sjálfsafneitandi líferni og taldi að ríki Guðs byrji hið innra, þar sem Kristur vill setjast að sem Konungur hjartans og umbreyta manninum innan frá. Hann varð fyrir ofsóknum á dögum Decíusar keisara og lést af þeim áverkum. Þrátt fyrir að sumt í kenningum hans hafi síðar orðið umdeilt, eru áhrif Órígenesar á kristna hugsun óumdeilanleg: hann hafði djúp áhrif á grísku kirkjufeðurna, á hugleiðingarhefðina og á þá sýn að ritningin opni dyr að lífi Guðs í mannsálinni.
---
Heimildir: Byggt á Lectio Divina Karmelreglunnar, Efni af vef Páfagarðs, efni af vef Kaþólsku kirkjunnar á Íslandi, Tíðabænabók kaþólsku kirkjunnar á netinu (breviar.sk/is) og fyrirlestri Gunnars F. Guðmundssonar sagnfræðings frá 1997 „Trúboð og starfshættir kaþólsku kirkjunnar á 20. öld.“ sem kom út í bæklingnum „Kaþólska kirkjan á Íslandi á mótum árþúsunda - Fyrirlestrar haldnir í Viðey 20. september 1997, útg. Kaþólska kirkjan á Íslandi, Reykjavík 1999“. Myndirnar gerði ChatGPT gervigreindin.